“Heen en weer en weer terug, ik ben het helemaal beu".

Eerste uitgave in ’t Engels: in 1939.
Uit het nawoord weten we dat deze roman herontdekt werd door Peter Graf in 2015 – in het Frankfurtse Exilarchief waar hij het getypte, unieke exemplaar aantrof. Inmiddels dus opnieuw bewerkt en uitgegeven in 2018 in het Duits (Der Reisende) en in het Nederlands vertaald.

Het beknopte verhaal:
“De reiziger” is de welgestelde (niet stereotiep joods uitziende) joodse zakenman, Otto Silbermann, die in 1938 ternauwernood weet te ontsnappen aan de Kristallnacht (de aanloop naar de Shoah) en daardoor alles verliest: zijn bezittingen, zijn waardigheid en uiteindelijk ook zijn verstand. Hij reist per trein van stad naar stad om aan de nazi’s, de nationaal-socialisten te ontsnappen.
Blz. 125: "Binnen vierentwintig uur ben ik misschien gered en zo niet, dan reis ik verder, kriskras door Duitsland, net zo lang tot het me lukt. Zolang ik nog geld heb...zolang heb ik levenskracht en kan ik teren op de energie die ik heb verzameld.....
(…)
Blz. 128: “Hamburg – Berlijn
Berlijn – Dortmund
Dortmund – Aken
Aken – Dortmund
En zo gaat het misschien altijd door. Ik ben nu een reiziger, voor altijd een reiziger.
Ik ben eigenlijk al geëmigreerd.
Ik ben naar de spoorwegen geëmigreerd.
Ik ben niet meer in Duitsland.
Ik zit in treinen die door Duitsland rijden”
(…)
Ik ben veilig, dacht hij, ik ben in beweging.”

Eigenlijk weet de opgejaagde Silbermann niet waarheen te vluchten. In welke plaats hij ook uitstapt, waar hij ook heen gaat, bij wie hij ook aanklopt, hij voelt zich nergens veilig en besluit steeds weer weg te gaan. En ook in de trein zit Silbermann in de val. Hij ziet en hij denkt overal zijn achtervolgers te zien. Door interessante ontmoetingen blijft hij, tegen beter weten in, toch in het goede van de mens geloven. Helaas, toch krijgt hij steeds weer te horen niet welkom te zijn. Zijn zakenvrienden, zijn niet-joodse familieleden willen zich niet of durven zich niet te compromitteren en doen beroep op zijn begrip. Wat gaat er gebeuren als hij ook nog zijn geld kwijtraakt.? De afloop is buitengewoon tragisch.

Vanaf het eerste hoofdstuk ligt de focus geheel bij “De Reiziger”, bij Otto Silbermann. Het wordt een soort dagboek. Door de vele innerlijke monologen is zijn onzekerheid, zijn angst, zijn vertwijfeling, zijn toenemende waanzin beklemmend voelbaar beschreven. De lezer weet dat het fictie is, maar weet ook dat het waarheidsgehalte van deze barre tocht wel heel hoog is, zo niet 100% realistisch. Geloofwaardig dus…