Frank Nellen slaagt erin om de sfeer van de Sovjet-Unie op overtuigende wijze over te brengen in zijn roman De onzichtbaren.

De roman De onzichtbaren (2023) van Frank Nellen vertelt het verhaal van een opmerkelijke vriendschap tussen twee jongens, Pavel en Dani. Pavel valt op door zijn buitengewone kennis en groeit in het verhaal uit tot de held - hij inspireert zelfs een studentenopstand met zijn toespraak. Met zijn woorden geeft Pavel een stem aan de "onzichtbaren": zij die lijden onder het bewind van de Sovjet Unie en vergeten worden. Hij confronteert de Sovjetinstellingen, maar verdwijnt plotseling zonder een spoor achter te laten. Niemand weet zeker waar Pavel is gebleven of zelfs of hij nog in leven is. Ondertussen blijft zijn vriend Dani onvermoeibaar zoeken naar Pavel en probeert hij zijn motieven te begrijpen. Deze zoektocht wordt bijna een obsessie, vooral omdat Dani weinig aandacht besteedt aan een grote ramp die tegelijkertijd plaatsvindt.

De personages in de roman De onzichtbaren maken een interessante ontwikkeling door. In het eerste deel van het verhaal wordt vooral de monotone levensstijl in de Sovjet-Unie belicht, maar al snel verandert de toon. Er ontstaat een gevoel van spanning: ‘We probeerden op allerlei manieren tegen de verveling te vechten, maar die werd alleen maar erger naarmate de weken voorbijgingen. Het constante gevoel van beklemming zorgde ervoor dat we steeds gemener werden.’ Vervolgens vinden er daadwerkelijk levensveranderende gebeurtenissen plaats. De politiek komt op de voorgrond en opmerkelijk genoeg verandert dit parallel aan de transformatie van de personages: de socialistische droom vervaagt, de Sovjet-Unie stort ineen en alles wat ooit als heilig werd beschouwd, verliest zijn betekenis. Dit geldt ook voor de personages; helden worden antihelden en opeens staat alles wél op het spel. Nellen presenteert hier twee tegenovergestelde concepten: de onmenselijkheid van het systeem versus (on)menselijkheid van zijn personages. Dit vormt het centrale thema van het verhaal, dat hij op buitengewone wijze heeft weten te verweven in zijn roman.

Nellen trekt voortdurend de aandacht door te benadrukken hoe politieke ontwikkelingen invloed hebben op de personages en hun denkwijze: ‘Het ging om de afmatting die het gevolg is van iets wat ik zelf ook meermaals had meegemaakt, namelijk het bereiken van inzicht dat de meest uitgesproken kwaliteit je bezigheden bestond uit de voltrekt nutteloosheid ervan. Want wat was in godsnaam het nut van ons werk? Of van de fabriek? Dag in, dag uit stonden we achter onze werkbanken, maar niemand leek nog te weten met welk doel.’ De hoofdstukken die zich afspelen in de fabriek zijn pijnlijk actueel en doen denken aan Hegels filosofie: in de post-Sovjetstaat vervreemden burgers zich van de staat.

Nellen hanteert een eenvoudige en levendige schrijfstijl, zonder poespas of overdreven taalgebruik. Elk element draagt bij aan de totaalbeleving van het verhaal en hij slaagt erin om zowel de personages als het beeld van de Sovjet-Unie tot leven te brengen. Het geschetste beeld is allesbehalve 'stoffig' en met een open blik ontdekt men zelfs fascinerende aspecten. Het is verfrissend dat de auteur zich vooral richt op de voortgang van het verhaal in plaats van esthetisch taalgebruik.

In het verhaal ontbreken echter subtiele humoristische momenten, hoewel er wel ruimte voor is. Het lijkt erop dat Nellen hier geen belang aan heeft gehecht, maar dit brengt het risico met zich mee dat het verhaal zonder deze luchtigheid belerend overkomt. Het einde van het verhaal heeft een ietwat belerende toon, zij het subtiel, en dat is jammer en hoogstwaarschijnlijk niet de bedoeling geweest. Maar dit mag de pret niet drukken. Ondanks het beladen en actuele onderwerp, is De onzichtbaren van Frank Nellen een plezierige roman om te lezen.