St. Eustatius: rots met impact

St. Eustatius. Een kale rots. Er groeit weinig, is geen vruchtbare grond en heeft nauwelijks natuurlijke hulpbronnen. Een eiland van 21 vierkante kilometer. Dat zijn 4,2 voetbalvelden. Ter vergelijking: Vlieland, het kleinste Waddeneiland, telt 320,5 vierkante kilometers (64 voetbalvelden). Een speldenkop dus.
Willem de Bruin schreef niettemin een boek over de geschiedenis van dit eiland. En het blijkt een roemruchte geschiedenis te zijn.

Nederland neemt dit eiland in bezit ergens rond 1630. Het werd samen met St. Maarten en Saba een steunpunt voor de Nederlandse handel. De keuze viel op St. Eustatius om er een gouverneur te stationeren. Niet de bekende VOC was hier de Nederlandse vertegenwoordiger, maar de later opgerichte WIC was hier de onderneming die handel dreef namens Nederland. Een private organisatie

Nederland was in het begin van de 17e eeuw een zeer welvarende natie. De Gouden Eeuw. Het dreef handel in veel landen en bouwde een wereldrijk op. Na de moord op van Oldenbarnevelt en de greep naar de macht van de Oranjes raakte Nederland in verval. Interne strijd tussen koningsgezinden en republikeinen over de macht, maar ook over de vraag of er geïnvesteerd moest worden in vloot (om de koloniale handel te onderhouden) of in het leger (om Engeland danwel Frankrijk van het lijf te houden), leidden tot een onbesliste patstelling en verval van de ooit machtige republiek. Engeland en Frankrijk zeilden Nederland voorbij.

De tweede helft van de achttiende eeuw was de tijd van de Amerikaanse revolutie. Amerika, toen nog een Engelse kolonie, kwam in toenemende mate in verzet. Engeland probeerde de import van wapen, munitie en andere waren naar de opstandelingen te blokkeren. In die periode ontwikkelde St. Eustatius zich als een soort overslaghaven voor deze zeer gewilde goederen. Allerhande schepen brachten goederen naar het kleine eiland waar ze werden overgeslagen op Amerikaanse schepen. Op die wijze werden allerlei wetten, importbeperkingen en embargo’s, van met name de Engelse overheid omzeild.

Nederland speelt een prominente rol in deze tussenhandel. Ten eerste omdat zij op dat moment een bondgenootschap hadden met Engeland, als één van de weinige landen op het Europees vasteland. En Engeland kan z’n bondgenoot de vrije handel niet zomaar verbieden. Te tweede omdat het handelen Nederlanders nog steeds in het bloed zat. Weliswaar een wereldmacht in verval, maar het handelen verleer je nu ook weer niet zo snel. En als laatste lag St. Eustatius op een prima punt om als overslaghaven te dienen. Het werd een soort ‘draaischijf’ van handel waar partijen aan goederen konden komen die anders onbereikbaar zouden blijven. De inkomsten waren goed: een Gouden Rots.

Interessant verhaal is nog dat de gouverneur van St. Eustatius een oorlogsschip dat onder Amerikaanse vlag in de haven van het eiland met kanonschoten ontvangt (toen een gebruikelijke begroeting en teken van (h)erkenning), en daarmee gaat Nederland de boeken in als het eerste land wat de Amerikaanse staat formeel erkent. Overigens is het niet geheel duidelijk of die erkenning ook het doel was van gouverneur de Graaff. De Amerikaanse vlag was formeel niet bekend en het schip was wellicht helemaal niet herkenbaar als een echt oorlogsschip, maar meer als een verbouwd handelsschip. Anyway; de Amerikanen hebben dit voorval gememoreerd middels een plaquette.

Uiteindelijk wordt het de Engelsen allemaal te veel en nemen zij St. Eustatius in. Het is admiraal Rodney die dit doet. Engeland zegt het verdrag op en bezet St. Eustatius. Rodney treft bomvolle pakhuizen aan. Zelf heeft hij enorme schulden, hij is een gokker, dus deze rijke buit komt uitstekend van pas.
Hij is zo druk met hamsteren dat hij een passerende Franse vloot compleet mist. Een niet onbelangrijk detail omdat Frankrijk inmiddels de Amerikaanse rebellen steunt. En deze Franse vloot speelt nu net een belangrijke rol in de uiteindelijke overwinning van de Amerikaanse rebellen op het Engelse leger. Als Rodney deze Franse vloot tegengehouden zou hebben dan zou die niet de rebellen hebben kunnen helpen, en zou wellicht de de geschiedenis geheel anders gelopen zijn….. Hoe een piepklein eilandje zo’n sleutelrol kan spelen.

De handelswijze van Rodney wordt slecht ontvangen in Engeland en leidt tot een felle discussie in het Engelse parlement en publieke veroordeling van Rodney. Het is een Franse admiraal die uiteindelijk St. Eustatius terugveroverd op de Engelsen en teruggeeft aan Nederland.

Het is niet te geloven hoe een superklein eilandje zo’n belangrijke rol kon spelen in de wereldgeschiedenis. Wat ook bijzonder is aan het verhaal is een inkijkje in de internationale politiek van de 17e eeuw en de rol van Nederland daarin. St. Eustatius kon een sleutelrol vervullen als onderdeel van een heel systeem. Het paste in de Nederlandse strategie van dat moment en was daardoor uitermate effectief.
Verder valt op dat in die tijd er toch ook al weinig lang verborgen kon blijven. De brute handelswijze van Rodney leidde zelfs tot vragen in het Engelse parlement, waarbij het ethisch aspect van het handelen van Rodney (in een oorlog dien je de bezittingen van burgers te ontzien), uitdrukkelijk onderwerp van gesprek was.

Bijzonder verhaal en daarmee een bijzonder boek.