Lezersrecensie
Ieder volk krijgt wat het verdient
Het in 2004 verschenen boek In Europa eindigde in 1999. Europa was de decennia daarvoor uit het dal gekropen, een dal met vele valse gezichten. Optimistisch was de toon aan het einde van het boek; ziedaar, de zon gaat steeds hoger aan de hemel staan. Zo begint Grote verwachtingen eveneens, een boek waarin Mak het verschijnsel Europa analyseert van 1999 tot 2019: een optimistische tijd, daar beginnen we mee. Maar heeft u de titel tot u laten doordringen? Grote Verwachtingen? De meeste dromen zijn bedrog? Zo’n titel doet toch alle bellen rinkelen? En dat doen zij ook, die bellen, als u op pagina 528 het boek met zorgelijke blik dichtslaat.
Grote verwachtingen schetst de teloorgang van Europa, na die prachtige zonsopkomst waarmee In Europa eindigde, daalt de zon aan de horizon in zee. Wanhopig roepen wij, verschoppelingen: blijf, zon, toon ons wederom het licht! Vergeefs.
“‘L’Europe, est-elle immortelle?’ kopte Le Monde in die aprilmaand. De belofte van voorspoed (EW : In Europa), vertegenwoordigd door de euro, was volgens de krant ‘gebroken’ door de crises en de massawerkloosheid.”
Een goed schrijver kent het motto show, don’t tell. Een beter schrijver weet dat hij lak aan dogma’s moet hebben. Geert Mak is een Verteller, en dat maakt dat je zijn boeken tot je neemt als water na een lange tocht door de woestijn. Zelfs de grootste ellende is prima te pruimen, omdat hij abstracte verschijnselen als armoede, haat en nijd, onzekerheid en angst koppelt aan het wel en wee van doorsnee burgers, uit landen die tot de Europese familie behoren. Rune Rafaelsen uit Kirkenes neemt het woord over de ontwikkelingen rond de grens Noorwegen/Rusland, Umayya Abu-Hanna vertelt waarom zij uit Finland naar Amsterdam is gevlucht; Anna Bikont, die in Warschau de opkomst van nieuw rechts ervaart. Juist door middel van persoonlijke geschiedenissen maakt Mak de roerige periode inzichtelijk waarin Europa zich op dit moment bevindt.
“Nog altijd leefden we met de nasleep van de crisis van 2008. In de ontwikkelde wereld – inclusief Europa – waren de inkomens van ruwweg twee derde van de huishoudens er sindsdien op achteruit gegaan of gestagneerd. In Zuid-Europa liep nog steeds een derde van de jongeren werkloos rond. De publieke sector was gehavend en verzwakt. Veel kiezers zagen geen verband meer tussen hun persoonlijke leven en de politiek – zeker op Europees niveau. De ongelijkheid bleef toenemen. Vrijwel geen enkele bankier was ooit gestraft.”
Mak concludeert dat Europa de laatste decennia ten onder gaat ten gevolge van het neoliberalisme of, zo u wilt, ‘de participatiemaatschappij’ (EW: mijn interpretatie). Europa is verworden tot een instituut van rentmeesters. Zorg voor elkaar is inmiddels utopisch (eenieder is verworden tot een ‘product’, daar hangt een prijskaartje aan), klimaat is een non-issue (dat vertraagt de economie), leugens zijn gemeengoed (verkoopt veel beter dan nuance en feiten). Europa heeft zichzelf van haar burgers vervreemd, resulterend in de opkomst van (ultra)rechtse partijen, overal in de Europese Unie. De angst regeert, hang naar het verleden steekt de kop op; ook al is men vergeten dat het vroeger zoveel slechter was.
Iedere Europeaan zou dit boek moeten lezen. Bij de vertalingen hoop ik dat de corrector vanaf pagina 400 bij de les blijft. Als Europese Nederlander verbaast het me dat Geert Mak een voorzichtig kritische noot kraakt ten aanzien van Thierry Baudet, maar dat de schrijver nergens vermeldt waarom hij er in 2014 toe is gekomen om samen met Baudet Thuis in de tijd te publiceren. Vier handen op een buik, nog maar vijf jaar geleden. Een beetje zelfreflectie was juíst in deze context, én als lichtend voorbeeld, gepast geweest. Dat geschreven hebbende: lezen, dit boek, en uzelf eens achter de oren krabben, want ten slotte krijgt ieder volk wat het verdient.
Grote verwachtingen schetst de teloorgang van Europa, na die prachtige zonsopkomst waarmee In Europa eindigde, daalt de zon aan de horizon in zee. Wanhopig roepen wij, verschoppelingen: blijf, zon, toon ons wederom het licht! Vergeefs.
“‘L’Europe, est-elle immortelle?’ kopte Le Monde in die aprilmaand. De belofte van voorspoed (EW : In Europa), vertegenwoordigd door de euro, was volgens de krant ‘gebroken’ door de crises en de massawerkloosheid.”
Een goed schrijver kent het motto show, don’t tell. Een beter schrijver weet dat hij lak aan dogma’s moet hebben. Geert Mak is een Verteller, en dat maakt dat je zijn boeken tot je neemt als water na een lange tocht door de woestijn. Zelfs de grootste ellende is prima te pruimen, omdat hij abstracte verschijnselen als armoede, haat en nijd, onzekerheid en angst koppelt aan het wel en wee van doorsnee burgers, uit landen die tot de Europese familie behoren. Rune Rafaelsen uit Kirkenes neemt het woord over de ontwikkelingen rond de grens Noorwegen/Rusland, Umayya Abu-Hanna vertelt waarom zij uit Finland naar Amsterdam is gevlucht; Anna Bikont, die in Warschau de opkomst van nieuw rechts ervaart. Juist door middel van persoonlijke geschiedenissen maakt Mak de roerige periode inzichtelijk waarin Europa zich op dit moment bevindt.
“Nog altijd leefden we met de nasleep van de crisis van 2008. In de ontwikkelde wereld – inclusief Europa – waren de inkomens van ruwweg twee derde van de huishoudens er sindsdien op achteruit gegaan of gestagneerd. In Zuid-Europa liep nog steeds een derde van de jongeren werkloos rond. De publieke sector was gehavend en verzwakt. Veel kiezers zagen geen verband meer tussen hun persoonlijke leven en de politiek – zeker op Europees niveau. De ongelijkheid bleef toenemen. Vrijwel geen enkele bankier was ooit gestraft.”
Mak concludeert dat Europa de laatste decennia ten onder gaat ten gevolge van het neoliberalisme of, zo u wilt, ‘de participatiemaatschappij’ (EW: mijn interpretatie). Europa is verworden tot een instituut van rentmeesters. Zorg voor elkaar is inmiddels utopisch (eenieder is verworden tot een ‘product’, daar hangt een prijskaartje aan), klimaat is een non-issue (dat vertraagt de economie), leugens zijn gemeengoed (verkoopt veel beter dan nuance en feiten). Europa heeft zichzelf van haar burgers vervreemd, resulterend in de opkomst van (ultra)rechtse partijen, overal in de Europese Unie. De angst regeert, hang naar het verleden steekt de kop op; ook al is men vergeten dat het vroeger zoveel slechter was.
Iedere Europeaan zou dit boek moeten lezen. Bij de vertalingen hoop ik dat de corrector vanaf pagina 400 bij de les blijft. Als Europese Nederlander verbaast het me dat Geert Mak een voorzichtig kritische noot kraakt ten aanzien van Thierry Baudet, maar dat de schrijver nergens vermeldt waarom hij er in 2014 toe is gekomen om samen met Baudet Thuis in de tijd te publiceren. Vier handen op een buik, nog maar vijf jaar geleden. Een beetje zelfreflectie was juíst in deze context, én als lichtend voorbeeld, gepast geweest. Dat geschreven hebbende: lezen, dit boek, en uzelf eens achter de oren krabben, want ten slotte krijgt ieder volk wat het verdient.
2
Reageer op deze recensie
