Waar ben je? - Anna van Praag

Escape rooms schijnen hip en hot te zijn, maar -eerlijk is eerlijk- ze bevinden zich een beetje buiten mijn gezichtsveld. En toch, afgaande op de vele jeugdboeken en Young Adult romans waarin personages vast komen te zitten in ruimtes met de meest wonderlijke aankleding is hun populariteit nog steeds groeiend. Iets wat de diverse organisaties in die branche ook onderschrijven. De nieuwe roman van Anna van Praag, ‘Waar ben je?’, speelt zich echter niet af in een echte escape room. Van Praag houdt de vijftienjarige Milan wel opgesloten, maar dan in zijn eigen hoofd.

Spelletjes
Toen Milan vijf jaar oud was vond er een vreselijk auto-ongeluk plaats waarbij zijn stiefvader overleed. Moeder raakte daarna in een jarenlange depressie en het gezin werd min of meer draaiend gehouden door Juno, Milans drie jaar oudere zus. Juno was een slim, vroegwijs kind dat van intellectuele spelletjes hield. Om haar kleine broertje meer weerbaar te maken heeft Juno jarenlang speurtochten, puzzels en challenges voor hem bedacht. Zo probeerde ze hem zelfstandig en sterk te maken: problemen moest hij helemaal zelf zien op te lossen. Dus eenmaal vijftien is Milan echt wel wat gewend. Maar nu is Juno verdwenen, écht verdwenen. En Milan voelt meteen aan dat het dit keer géén spelletje is. Milan kan dan ook niet rusten voordat hij dit raadsel heeft opgelost: ‘Waar ben je?’.

Scenarios
In de eerste hoofdstukken zien wij alleen maar wat Milan en zijn vriendin Jaleesa ook zien. Ze vinden stukjes informatie die aanvankelijk niet meer dan losse puzzelstukken lijken. En omdat van Praag vrijwel het hele boek vanuit Milans ik-perspectief schrijft zitten ook wij vast in Milans rondrazende gedachten. Tijdens de jaren dat hij haar raadsels probeerde op te lossen zette Juno hem vaak op het verkeerde been, maar bleef ze hem stimuleren de enige juiste oplossing te vinden. Haar belangrijkste aanwijzing was altijd om in alternatieve scenario’s te denken. Denk buiten de gebaande paden! Wat had er ook gebeurd kunnen zijn? En wij kunnen meedenken want naarmate Milan meer informatie vindt kunnen ook wij die strategie toepassen en onze eigen alternatieve ontsnappingsroute bedenken.

Fysieke puzzelstukken
De puzzelstukken die Juno heeft achtergelaten blijken moeilijk in elkaar te passen. Een luchtpostbrief leert Milan dat ze blijkt te corresponderen met een terdoodveroordeelde Amerikaanse moordenaar. Hoezo? Ook laat ze een profiel van haar Dungeons & Dragons personage achter dat Milan naar Juno’s beste vriendin leidt. Dan is er nog een insigne van haar oude scoutinggroep en een schoolexamen waardoor Milan via een docent op het spoor van Dostojewski’s ‘Misdaad en straf’ komt. En er is meer fysiek materiaal dat afkomstig van Juno zou kunnen zijn. Maar is dat genoeg om de puzzel te leggen?

Gedachtenpuzzels
Toch zijn er ook aanwijzingen, in real life, die Milan wellicht over het hoofd ziet maar die voor ons als buitenstaander een oplossing voor het raadsel van Juno’s verdwijning leveren. Zo is er een oude zwerver die herhaaldelijk in het verhaal opduikt met dreigende kreten als dat Milan ‘het kind van de duivel’ is of zelfs ‘Het Kwaad’ zou zijn! Ook zijn er verwijzingen naar vroegere vakanties, naar een plotselinge angst voor Volkswagen Kevers en vooral ook naar het vreselijke auto-ongeluk. Zijn dat allemaal losse jeugdherinneringen of hebben ze meer betekenis?

Vertrouwen
Langzaam maar zeker komt de focus te liggen op het rotsvaste vertrouwen van Milan in zijn zus. Zijn steun en toeverlaat wanneer mama er niet was. Zijn geweldige, fantastische zus die overal een oplossing voor wist en die hem altijd beschermde tegen de boze buitenwereld. Ze deelden altijd alles samen, maar heeft Juno misschien een geheim te verbergen waar Milan absoluut geen idee van heeft? En is het nodig dat Milan daarvoor eerst zijn onwankelbare vertrouwen in Juno moet loslaten? Denken in alternatieve scenario’s schenkt niet alleen ons maar uiteindelijk ook Milan licht in de duisternis.

Gelaagd
‘Waar ben je?’ lijkt een stuk toegankelijker dan van Praags vorige boek, ‘Jona’. Maar er zijn veel parallellen tussen beide boeken. In ‘Jona’ lag de focus op een vertrouwensbreuk tussen vader en zoon tegen de achtergrond van de Joodse religie. In van Praags nieuwe boek gaat het om zo’n zelfde vertrouwensbreuk tussen broer en zus tegen de achtergrond van het trauma van hun moeder. In ‘Waar ben je?’ lijkt de psychologische ontwikkeling meer op de voorgrond te staan. Milan worstelt met een zwaar schuldgevoel alsof hij verantwoordelijk zou zijn voor het trauma van moeder en Juno heeft dat ondanks hun sterke band, nooit kunnen wegnemen.

Aantrekkelijk
Waar ben je?’ is een heel aantrekkelijk boek voor alle VO-leerlingen vanaf veertien of vijftien jaar. Milan en Jaleesa worden beschreven als gewone jongeren die échte jongerentaal gebruiken. In soepele dialogen nuanceert Jaleesa Milans zware gedachten. Ook weeft van Praag eigentijdse en optimistische ‘morning prayers’ door het verhaal. Met deze ultrakorte social media filmpjes van Jaleesa voegt de auteur, naast andere motieven, nog een element toe dat voor veel jongeren heel herkenbaar is. Verder vallen natuurlijk de illustraties op van de fysieke sporen die Juno voor Milan heeft achtergelaten. De illustraties, gecombineerd met Milans kaartjes met mogelijke scenario’s maken het boek ook visueel aantrekkelijk. Zo componeert van Praag met taal en stijl, met motieven en beeld een boek dat VO-leerlingen snel zullen uitlezen en dat aanzet tot nadenken.