Een robot om niet snel te vergeten

In 2017, terwijl de in Japan geboren Britse auteur Kazuo Ishiguro aan zijn roman Klara en de zon werkte, hoorde hij dat hij dat jaar de winnaar van de Nobelprijs voor literatuur was geworden. Hierna heeft kon hij een halfjaar lang niet verder met schrijven, maar daarna kreeg hij weer de gelegenheid om er verder aan te werken. In december 2019 was het boek in principe klaar, hoewel er nog wel wat kleinigheden in aangepast moesten worden. Uiteindelijk werd het boek in het voorjaar van 2021 uitgebracht en belandde het in datzelfde jaar op de longlist voor de Booker Prize.

Hoewel Klara, een intelligente Kunstmatige Vriendin wier waarnemingsvermogen bovengemiddeld is, er niet meer op rekent dat ze door een kind uitgekozen wordt om meegenomen te worden, gebeurt het alsnog. Josie, een ongeveer veertienjarig meisje dat al vaker voor de etalage van de winkel heeft gestaan, neemt haar mee naar huis. Hierna verandert Klara’s bestaan aanzienlijk. Ze moet wennen aan haar nieuwe omstandigheden, doet andere observaties en hoeft zich alleen maar op Josie te richten. Dit laatste doet ze vol overgave, maar desondanks laat ze haar eigen ideeën niet zomaar los.

Aan het begin van het verhaal, dat uit zes delen bestaat die elk een andere strekking hebben, vraag je je af welke richting het precies opgaat, wie of wat de veelvuldig genoemde KV’s zijn en wat hun exacte functie is. Na niet al te lange tijd verandert dit en wordt de strekking ervan duidelijk. Tevens krijg je, dankzij enkele aanwijzingen, snel door dat Klara en haar soortgenoten niets anders dan een robot kunnen zijn, maar dan wel een met buitengewoon menselijke eigenschappen en gedragingen. Dit maak je op uit het feit dat ze kunnen praten, denken en eveneens emoties tonen. Omdat het in de plot voor een heel groot deel om KV Klara draait, krijgt de lezer een speciale band met haar en heeft hij steeds minder het gevoel dat ze geen mens van vlees en bloed is.

De andere personages zijn dit wel en omdat Klara door Josie is uitgekozen, besteedt de auteur ook vrij veel aandacht aan haar. De lezer krijgt zijn vermoeden bevestigd dat het meisje vrij eenzaam is – KV’s komen niet voor niets bij kinderen terecht die zich min of meer alleen op de wereld voelen – maar behalve dit heeft ze ook een enigszins broze gezondheid. De rol van Klara is niet alleen om op haar te letten, maar eveneens om voor gezelschap te zorgen. Desondanks heeft Josies moeder een geheel andere reden waarom ze Klara bij hen in huis genomen hebben; een reden die nogal als onethisch beschouwd kan worden, maar eveneens zorgwekkend kan zijn als je daarbij de verregaande technologische ontwikkelingen in aanmerking neemt.

Ishiguro heeft daarnaast – heel zijdelings, volstrekt niet overheersend en zonder hier een waardeoordeel over te geven – diverse maatschappelijke en nog immer actuele onderwerpen in het verhaal verwerkt. Denk hierbij onder andere aan de almaar toenemende luchtverontreiniging, genetische manipulatie en robotisering. Andere thema’s waar hij meer de nadruk op legt, zijn eenzaamheid, vriendschap en liefde en de essentie hiervan komt heel goed naar voren. De auteur brengt dit alles op een overwegend speelse wijze waardoor de roman bijzonder toegankelijk is. Verder is het hem uitstekend gelukt om de emotionele aspecten van de literatuur te combineren met sciencefictionachtige en speculatieve elementen. Deze ongebruikelijke, maar geslaagde samensmelting zorgt ervoor dat Klara en de zon een verhaal is om niet snel te vergeten.