Boeiende materie maar mindere schrijfstijl

Bijna de helft van dit boek bevat een inleidend commentaar van L. M. Tas. Deze inleiding heeft als doel Sartres essay toegankelijker te maken. Tas slaagt daar echter niet in. Daarvoor gaat Tas uit van een té grote filosofische kennis en goochelt hij nog eens met complexe termen en zinnen (vb. Mijn trek in druiven is niet onmiddellijk in de irreflexief opgevatte situatie gegeven, maar ontstaat pas door reflexie en als een soort transcendent object). Als Tas bepaalde termen toelicht, dan is het evengoed in de vorm van complexe termen en zinnen.

Halfweg start het essay zelf met alweer een lange inleiding, de inleiding van Sartre zelf deze keer. Daarin benadert Sartre op een abstracte manier de termen psychologie, mens en wereld. Op die manier probeert hij de studie van emoties volgens een bepaalde methodologie te benaderen. Hij zal achtereenvolgens de lichamelijke reacties, de gedragingen en de eigenlijke bewustzijnstoestand onderzoeken, en de verklaringen vooral in het emotieproces zelf zoeken. Ook dit deel is behoorlijk abstract, theoretisch en soms chaotisch.
Vooraleer we dan eindelijk aan de kern komen, behandelt Sartre nog uitvoerig het verschil tussen de psychologie en de fenomenologie. Uiteindelijk, bijna op het einde, start de kern van Sartres betoog.

Sartre noemt de emotie een transformatie van de werkelijkheid door middel van magie, die we voltrekken wanneer we niets reëel meer kunnen doen, waarbij het lichaam ‘de wereld tracht te veranderen door zijn houding ten opzichte van de wereld te veranderen.’ De mens reageert, hij voegt iets aan de situatie toe als hij een emotie ageert. Dat gebeurt onwillekeurig en zonder nadenken.
In de kern beschrijft hij gedetailleerder en met enkele voorbeelden hoe een emotie aan ons verschijnt, hoe ‘magie’ op ons inwerkt en uiteindelijk vorm geeft aan de wereld om ons heen, om het ondraaglijke van de werkelijkheid te transformeren zodat we als mens meer grip kunnen krijgen op de situatie.
De ondraaglijkheid van de werkelijkheid bestaat uit het feit dat de wereld te veel van ons eist, meer dan wij haar menselijkerwijs kunnen geven. Uiteindelijk loopt het bewustzijn in zijn eigen val door zelf te geloven in die nieuwe kijk op de werkelijkheid. Emoties verkleuren daardoor onze kijk op de werkelijkheid zonder dat we er ons bewust van zijn, waarbij emoties en lichamelijke ongemakken en/of lijden hand in hand gaan.
De bevrijding moet van een zuiverende reflectie komen, of van een totaal verdwijnen van de emotionerende situatie. Maar meestal is de reflectie medeplichtig aan het in stand houden en dus heeft de emotie de neiging tot voortduren. Veelal proberen we de emotie rationaal te interpreteren maar het blijft een interpretatie, geen bevrijding.

Ondanks de boeiende materie is het geen eenvoudig boek om te lezen. Het is vaak abstract geschreven in niet altijd even heldere terminologie. Het emotiegedrag wordt heel theoretisch besproken waardoor het veel focus en aandacht vergt om verder te lezen. De stijl en schrijfwijze belemmeren een vlotte en/of volledige opname van de inhoud. Jammer, want inhoudelijk heeft het boek meer in zijn mars.