Hun bestaan mocht simpelweg door de nazi’s niet gewist worden: een vuistdikke leeservaring.

Het boek van de vergeten artiesten. Vera Buck
Het motto: ”..tegen het vergeten..” is volop van toepassing op deze vuistdikke roman van Vera Buck. Het is de poging va het nationaal socialistische regime van Hitler om alle asocialen, creatievelingen, artiesten, kunstenaars, homo’s, Joden, Sinti en Roma en ieder die boven het maaiveld uitsteekt te laten verdwijnen in de vergetelheid. Niet alleen verdwijnen, ze moesten gewist worden!
De roman is vlot geschreven. De hoofdstukken geven duidelijk aan waar en wanneer het zich afspeelt. In twee verhaallijnen volgen we de hoofdpersonen: Mathis Bohnsack en Meta Kirschbauer. Beide figuren zijn markante persoonlijkheden.
Mathis is de dertiende zoon van een arme bonenboer. Hij heeft een ernstige allergie voor bonen! Hij is lichamelijk zwak, kan zich in een gevecht niet verweren. Hij wordt dagelijks gepest door zijn sterke broers… zijn vader kijkt dan even een andere kant uit, hij accepteert Mathis niet. Maar Mathis heeft een sterke drang naar vrijheid, is ondernemend en durft de eerste stap te zetten. Hij laat zich door zijn ideeën meeslepen, blijft echter wel reëel. Als Mathis op de jaarmarkt het elektriseerapparaat van meester Bo ziet, is hij verkocht. Hij heeft genoeg van de vechtpartijen en de saaiheid van Langweiler (what’s in a name!) Hij wil ‘reuring’, reizen, de wereld zien, ontdekken.
“…De maan tekende een vierkantje licht in de kamer, maar de nacht was al op de terugweg… de
roze streep aan de horizon…een nieuwe dag met broederlijke vernederingen, hij voelde de
eentonigheid zich boven hem als een golf sluiten…” ( blz 129)
Hij neemt een besluit en gaat naar meester Bo. “Ik ben uw assistent.” Hij wordt aangenomen en ze gaan op weg.
“… middenin de velden liep een landweg, uitgelegd als een zandkleurig tapijt ….. die leidde de
weg van nergens … de grote wijde wereld in…” ( blz 145)
Ook Meta heeft geengelukkige jeugd gehad. Ze wordt als kind ‘geadopteerd’, door haar adoptie-vader uitgebuit, mishandeld en misbruikt. Ze slaat hem neer en gaat dan als dertien jarige op zoek naar haar ernstige beperkte broertje Ernsti. Haar onvoorwaardelijke liefde voor hem speelt door de hele roman. Meta is ‘bere-sterk’ dat talent ontwikkelt ze en gebruikt ze om een inkomen te genereren voor hen beide en later voor hun drietjes.
“… Mathis en Meta’s liefde moest ongewoon beginnen om in de wereld van kermisreizigers te
bestaan..” (blz 326)
De twee verhaallijnen volgen de hoofdpersonen in hun jeugd (1902) en als ze samen zijn ( 1935). In die tijd is Hitler al zodanig aan de macht dat zijn ge- en verboden steeds bizarrer, angstaanjagender en discriminerender worden. Daar lijden Mathis en Meta ook onder. Hun kermis-kolonie staat letterlijk in de weg van de Olympische Marathon route. Die gaat er dwars door heen, dus dat betekent: “…opruimen met dat kamp… ” Het nationaal socialisme begint zijn klauwen te laten zien. Ze moeten vluchten, Meta droomt van Amerika maar wel mét Ernsti! Van haar vriendin Mauricia krijgt ze bericht dat ze auditie mag doen.
“… We gaan naar Amerika, dat we zoveel geluk hebben is gewoon onmogelijk … en daarin zou ze
helaas gelijk krijgen…” (blz 495)
Hoe moeten Meta en Mathis Ernsti mee krijgen over de grens? ’s Nachts hebben ze nare visioenen, maar…
“…er zou iets heel anders gebeuren…”( 498)
De oplettende lezer treft meer van dit soort voorspellers aan. Quasi ‘nonchalant‘ in de tekst geplaatst of bewust onder aan een hoofdstuk. Het werkt als een cliffhanger: je wilt door lezen, je wilt weten hoe het afloopt of je de juiste voorspelling in je gedachten hebt gemaakt. Maar de onverwachte plot-twisten zetten je ideeën op losse schroeven. De gebeurtenissen gaan tegen het eind van de roman in een supersnelle ‘thriller-achtige’ vaart. Zo zal het in werkelijkheid ook gegaan zijn. Het verhaal berust immers op werkelijke personen en feiten. Alhoewel Meta en Mathis fictieve personages zijn.
Mathis wilde kost wat kost de verhalen van kermisartiesten en ander ‘helden’ in een boek beschrijven. Het is ‘verdacht’ materiaal en hij brengt het manuscript bij een gezamenlijke vriendin Byrd in veiligheid. Lukt het Byrd om het boek van Mathis te laten uitgeven?
“ … Hun bestaan mocht simpelweg door de nazi’s niet gewist worden …”
Het einde is een complete plot-twist, een ontroerend einde.
Het verhaal zit prachtig in elkaar. Het is een must-read voor ieder die dat andere aspect van de tweede wereldoorlog wil lezen. Een vuistdikke leeservaring!