De vrije wil bestaat niet.

Het gevoel een vrije wil te hebben moeten we niet willen ontkrachten. Het motiveert mensen om minder egoïstisch en agressief te reageren. Toch blijkt dit gevoel een illusie te zijn, bewijst Sam Harris, filosoof en neurowetenschapper, in zijn De vrije wil. De vermaarde Nederlandse arts en neurobioloog Dick Swaab, die algemene bekendheid geniet als hersenonderzoeker en auteur, schreef het voorwoord.

We beschikken niet over de vrijheid die we denken te hebben. Keuzes worden gemaakt door processen in de hersenen en daar hebben we geen controle over. Informatie is al in de hersenen aanwezig voordat een beslissing bewust gemaakt wordt. Onze wil wordt bepaald door voorafgaande oorzaken en is het product van toeval en patronen van neurale activiteit, waarbij bijvoorbeeld (slechte) genen en een moeilijke jeugd een aandeel hebben. Harris kan als geen ander de lezer confronteren met scherpzinnige vragen. Wij verwijten misdadigers hun daden maar zijn zij niet óók slachtoffer? Kunnen zij er wat aan doen, er is immers geen vrije wil? Wat zijn de voorwaarden voor een vrije wil? Hoe vrij is dat dan? Hoe zit het met onze autonomie en persoonlijke verantwoordelijkheid?

In de korte hoofdstukjes worden verschillende zienswijzen van de vrije wil belicht, soms met enige herhaling van zetten. De interessante stellingen en ideeën vieren hoogtij. Keuzes komen zomaar in de geest op, alsof ze uit de leegte afkomstig zijn. Maar wat of waar is die leegte? Is dit ons onbewuste (onderbewustzijn) of het collectief geheugen? Er blijven vragen onbeantwoord. Dat maakt het geheel aantrekkelijk voor een gedachtewisseling of leesclub.

De vrije wil is een geslaagde inleiding tot dit thema en kan gelezen worden als een filosofische verhandeling of als een prikkelend betoog. Het bevat een register en een bijzonder originele conclusie. De beloofde humor blijft echter uit, maar de stof tot nadenken maakt veel goed.