Ons hart krijgt u nooit in uw macht

De afgelopen paar dagen ben ik meegenomen in de wereld van Salama, Kenan en Layla. Deze drie bijzondere mensen lieten me niet los en ieder onbewaakt moment dat ik had, pakte ik het boek er weer bij. De personages zaten in mijn hart en hun verhaal heeft mijn hart meermaals gebroken, maar ook de stukken weer aan elkaar gelijmd.

Je leest over hun leven ten tijde van de Syrische revolutie, een strijd waar ik, zoals Zoulfa in haar nawoord schrijft, inderdaad alleen de harde cijfers en is er in het Westerse nieuws heel weinig aandacht voor de hel waarin het Syrische volk dag na dag leeft. Begin dit jaar las ik al het aangrijpende De kaart van zout en sterren en ik stel me voor dat de personages uit deze twee boeken elkaar zelfs gekend zouden kunnen hebben. Stuk voor stuk krachtige vrouwen en Kenan als sterke, zorgzame, zachte man in hun midden.

Zoulfa Katouh heeft een enorm indringend, soms beklemmend, fictief verslag geschreven van een verhaal dat vele mensen daadwerkelijk hebben meegemaakt en meemaken. Hoe ze dit weet te beschrijven zonder de gruwelijke maar belangrijke beschrijvingen te mijden en zonder enkel nog het zwart en het grijs te zien, maar ook de kleuren weet te schilderen met haar taal is enorm indrukwekkend. Hoe de hoop vorm krijgt door jezelf toe te staan te mogen denken aan een misschienleven, hoe ze woorden en beelden heeft kunnen geven aan de keiharde realiteit van leven in een hel en de PTSS die daarbij hoort, maakt dit tot een enorm krachtig portret. Het raakt, het verwondert je, het laat je nadenken, het confronteert het met je vooroordelen en dwingt je om dichterbij te komen en de veilige afstand die je creëerde om het oorlogsnieuws te kunnen verdragen te verbreken. Zoals Salama tegen Kenan zegt in haar pogingen hem te overtuigen voor haar te kiezen in plaats van voor de strijd: voor het vechten voor de Syrische vrijheid hoef je niet in Syrië te zijn. Je mag jezelf in veiligheid brengen en in het veilige, onbekende binnenland een podium creëren om je boodschap luidkeels te verkondigen en mensen hun ogen te openen en aan te spreken op medemenselijkheid. En dat is precies wat Katouh gedaan heeft!

Wat ik prachtig vindt aan haar schrijfstijl is de directe taal waarmee ze de verschrikkingen beschrijft tegenover de niet te overwinnen kracht van het hart. Haar woorden zorgden dat Salama me vaak deed denken aan Aida (die relatief niet ver van Salama geleefd zou hebben, alleen eeuwen eerder). In de musical zingt zij tegen de bezetter: "U weet niets van mijn wezen, mijn zwakte, mijn kracht. Wat weet u van een volk dat u zo diep veracht? U graait in ons leven, u plundert ons huis, maar wat u niet vindt, begeert u het meeste. Ons hart krijgt u nooit in uw macht." Zo staat Salama ook als leeuwin in haar leven. Ze vecht voor het leven van haar patiënten en is bereid te sterven aan het geweld of de PTSS in die strijd. Een paar mooie quotes waarin Zoulfa de positie van het hart benoemt:

"Buiten de supermarkt word ik begroet door een desolaat tafereel. Ik deinst er niet voor terug, ik ben aan de verschrikkingen gewend, maar het verdriet in mijn hart dijt uit." (p.8)

"De ellende heeft zich stevig in de dode, zware takken en het puin genesteld, en alleen de hoop in de harten van de mensen biedt nog tegenstand." (p.8)

"Kleine scherfjes breken van mijn hart af en vallen door mijn ribbenkast." (p.39)

Zoals je ziet, komen al deze quotes uit het begin van het boek. Daarna was ik zo meegezogen in het verhaal dat de taal echt drager van de inhoud was en de zinnen als stroop mijn brein in gleden en het beeld dat ze opriepen direct aanwezig maakte. De precieze bewoording vielen me daardoor minder op, maar ik heb ook verder met een vol hart gelezen.

Tot slot het hoopvolle oergevoel van de Syrische bevolking in de strijd:

"Elke citroen zal een nakomeling voortbrengen en de citroenen zullen nooit uitsterven."