Het zwijgen verbroken ★★★1/2

In een tijd van maatschappelijke polarisatie en verslechterde internationale betrekkingen, neemt de belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog toe. De bevriende journalisten, Olof van Joolen en Ilan Sluis, hadden nog een extra reden om zich over het verleden te buigen. De ene had een foute grootvader, de andere voorouders met een kamp- of onderduikervaring. Deze pijnlijke achtergrond had nooit tussen hen ingestaan, een prima basis om op onderzoek uit te gaan. Omdat de eerste en de tweede generatie volhardden in zwijgen, vroegen nog talloze blinde vlekken om inkleuring.

HULDE AAN DE ARCHIVARISSEN !
Processtukken, brieven van familieleden en dossiers van het Nationaal Archief helpen hen op gang. Ilan volgt zijn overgrootouders op hun lijdensweg naar de kampen en ontdekt een groots gebaar van een verzetsstrijder dat het leven van zijn oma Lien redt. Bovendien ontmoet hij zijn Canadese familie... waarvan de enige oorlogsgetuige de lippen stijf op elkaar gehouden heeft.

Ook Olof is voor zijn hang naar verduidelijking bijna helemaal aangewezen op archiefstukken. Ze laten er geen twijfel over bestaan dat, als je voor de 'Sicherheitsdienst' werkte, je moest presteren: verklikken, arresteren, executeren. De daden van opa Jacobus zijn te extreem om verzachtende omstandigheden, zoals een nazi-ideologische opvoeding of een ongunstig banenklimaat, te laten gelden. Zelfs de man die vanuit de naoorlogse gevangenis warme brieven en lieftallige natuurtekeningen naar zijn zoontje stuurde, kan het bloed niet van zijn handen wassen. Zijn uitspraken en handelingen waren trouwens niet wars van tegenstrijdigheden!

Omdat de ethische vragen alles met opa Co te maken hebben, is hij het zwaargewicht van het boek. Hoewel zijn keuzes en het bijbehorende gedrag zorgvuldig op de weegschaal worden gelegd, ontsnapt hij niet aan een bitter oordeel, noch in de rechtszaal, noch in de geest van zijn kleinkind.

GEEN VERLEDEN ZONDER GEHEIMEN
Net zoals bij zoektochten van andere burgers naar slachtoffers of handlangers van de Duitse bezetter, wordt hier en daar een tip van de sluier opgelicht. Ook voor de bevriende journalisten én de lezer blijven heel wat feiten en waarheden achter het mistgordijn hangen.

Toch is niet alleen de queeste zelf belangrijk. Als beste maatjes waren zij ook benieuwd of de kervende vragen en confronterende antwoorden hun relatie zouden beïnvloeden. Hun conclusie dat verhalen niet tussen mensen hoeven te staan, was vast een opluchting. Ze hadden zich staande gehouden op glad ijs!

LEESERVARING
Bij het dichtklappen van een boek, denk je meestal spontaan aan de relevantie van de gelezen bladzijden. Omdat er zoveel non-fictie en historisch gewortelde fictie over WO II op de markt komt, kun je bij het wegen van dit relaas niet om een kleine vergelijkende studie heen. Ambitieuze biografieën zoals die van de verzetsheld Pim Boellaard (Jolande Withuis) of de strafpleiter Max Moszkowicz (Marcel Haenen) laten we even buiten beschouwing (1).

'Erfgenamen' hoort bij het subgenre 'gepersonaliseerde non-fictie'. In die categorie en binnen deze context beklijft al jarenlang de meer dan indrukwekkende vertelling over Irene, de Weens-joodse grootmoeder van journalist Paul Hellman. Natuurlijk moet je over een rist aan gedetailleerde gegevens beschikken om je onderwerp op een adembenemende manier tot leven te brengen. En net dat ontbreekt aan het boek van Olof van Joolen en Ilan Sluis. 'Erfgenamen' is het resultaat van een enigszins verhelderende zoektocht naar de niet-alledaagse levens van voorouders, waardevolle research voor de onderzoekers maar in mindere mate essentieel voor de lezer. Daarvoor zijn de lacunes in beide verhalen verantwoordelijk. Op deze manier kan de vertelling geen vlucht nemen!

(1) Voor de liefhebbers: de biografie van NSB-leider Anton Mussert, geschreven door Auke Kok, verschijnt in het voorjaar van '26 bij uitgeverij Hollands Diep
Lees meer op: https:// inktkoelie.blogspot.com