Barok vertelfeest

Tamelijk overweldigend, deze klassieker van Gunter Grass. Een barok vertelfeest, een stroom van fantasievolle en barokke verhalen, een diarree van groteske vertelkunst, een vloedgolf tegelijk ook van epische energie.

Alles wordt verteld door Oskar, die op zijn derde levensjaar gewoon bewust weigert te groeien, omdat hij uit pure afkeer de wereld van de volwassenen weigert. Vanuit dat opstandige en vervreemdende outsiderperspectief rebbelt, ratelt en associeert hij over de tweede wereldoorlog en het ‘Wirtschaftswunder’ erna. Daarbij trapt hij heftig tegen alle heilige huisjes: zijn verhalen zijn steeds volkomen amoreel, en het licht dat hij werpt op het Duitsland tijdens en na WO II is daardoor ook nu nog verfrissend origineel en dubbelzinnig. Mooi dubbelzinnig is ook de afkomst van Oskar. Zijn grootmoeder is Kasjoebische, dus lid van een volk dat noch helemaal Pools en noch helemaal Duits is. Zijn ene mogelijke vader is een Pool die nogal halfhartig voor de Poolse zaak vecht, zijn andere mogelijke vader is een halfslachtig Nazistische Duitser, meer een conformist dan een overtuigde Hitler-aanhanger. Veel van de verhalen spelen in het half-Poolse, half-Duitse Dantzig. De trommel waarop Oskar steeds ontregelend roffelt heeft de kleuren van de Poolse vlag, en met die trommel roept Oskar Poolse huzaren op, maar ook legendarische familiegeschiedenissen, Nazistische taferelen, alsook totale ontregeling van die Nazistische taferelen.

Althans, dat is wat Oskar ons VERTELT, maar we weten vanaf blz. 1 dat hij in een inrichting verblijft. Naar de maatstaven van de maatschappij is hij dus ‘gestoord’, en hooglijk onbetrouwbaar. Maar ja, ook dat is weer dubbelzinnig, want die gestoordheid is deels een bewuste keuze: zoals hij eerst weigert te groeien en zijn kindertrommel op te geven (en ook zwelgt in de alternatieve fantasiewerelden die hij letterlijk kan ‘optrommelen’), zo weigert Oskar later uit zijn ziekbed te komen en een 'betrouwbaar lid' van onze samenleving te worden. Allemaal omdat hij de schurft heeft aan de volgens hem totaal hypocriete wereld der volwassenen. Iets wat hij niet eens beargumenteert (beargumenteren is voor burgermannen): hij is rebels uit pure lust tot rebellie. De koortsachtig fabulerende vertelwijze van Oskar past daarbij: steeds slaat hij weer associatieve zijpaden in en doorbreekt hij daarmee onze verwachtingen, steeds lacht hij honend om al onze conventies, inclusief onze conventies m.b.t. een normaal verhaal. Hij let totaal niet op zogenaamde hoofdzaken, en op zogenaamde bijzaken juist des te meer. Bovendien fabuleert hij er gewoon op los, vaak op barokke wijze, en het interesseert hem geen barst of wij hem nu geloven of niet. Oskar is een provocateur, een eeuwige puber, een opstandeling.

Maar Oskar is niet zonder meer een held: hij is een even onsympathieke als soms ook ontroerende figuur. Ten eerste is hij vaak volkomen amoreel, tot op het gewetenloze af. Bovendien wordt hij niet alleen door opstandigheid gedreven, maar ook door angst en vergeefs liefdesgevoel. Dat liefdesgevoel is weer even buitenissig (voor andere dwergen, voor verpleegsters, voor de naar ranzige boter geurende geborgenheid onder de rokken van zijn grootmoeder) als invoelbaar. Grass kiest dus bewust voor totale dubbelzinnigheid, en vermijdt daarmee elk cliché, ook het cliché van ‘de sympathieke en non-conformistische held’. Hij preekt niet, oordeelt niet, maar vertelt een tegendraads verhaal waarin elk moreel oordeel wordt opgeschort.

Een dergelijke opstandigheid tegen alles en iedereen bevalt mij uitstekend, moet ik zeggen. Ik heb mij daarom met deze klassieker bijzonder goed vermaakt.