Umwelt

In 1909 definieerde de Baltisch-Duitse zoöloog Jakob von Uexküll het begrip “Umwelt”, waarmee hij de perceptuele wereld van dier en mens wilde benoemen. Hoe voelt en ervaart een dier zijn omgeving? Het lichaam van een dier is als huis met een aantal ramen die uitkomen op een tuin. Deze vensters zijn voor elk dier verschillend: een lichtvenster, een geluidsvenster, een reukvenster, een smaakvenster en een aantal andere zintuigelijke vensters. Zo heeft elk dier een ander uitzicht en is zijn waarneming zijn enige blik op de wereld en soms fundamenteel anders dan de ander.
Met dit gegeven neemt Ed Yong ons mee op reis door een wonderbaarlijke wereld. Hoe gebruiken dieren hun reuk en smaak, hoe gebruiken zij hun lichtreceptoren, welke kleuren kunnen zij zien? Klinkt interessant, maar wordt als je niet oppast al snel een opsomming van natuurwetenschappelijke feiten. De uitdaging die Ed Yong aangaat is of wij ons kunnen inbeelden als mens hoe deze dieren de wereld ervaren of hoe zij hun zintuigen gebruiken om te overleven of om eten te vinden.
Wanneer een zintuiglijke ervaring van een dier eenvoudiger of minder scherp is dan die van de mens, dan kunnen we dat ons als mens wel voorstellen, maar als de ander dingen kan uitzenden of ontvangen die wij met onze zintuiglijke vensters niet of anders waarnemen wordt het lastig. Door deze te analyseren en verklaren onthult zich langzaam een wereld waar je met een steeds grotere verbazing naar kijkt. De wereld is meer en groter dan wij denken. De schrijver verbreedt onze blik en doet ons twijfelen aan de waarheid en volledigheid van onze blik, ons gehoor, onze reuk. Een inzicht dat doet denken aan de film uit 1999 met Keanu Reeves, “the Matrix”, waarbij de verbeelding liet zien dat ons beeld van “de werkelijkheid” wellicht een heel andere is dan wij denken.
Dat is precies het gevoel dat Ed Yong je meegeeft in zijn boek. Door verbeelding krijgen we verwondering voor de wereld om je heen. Een mooie prestatie.