Een hoopvol debuut

Sarah van der Maas (1995) studeerde geschiedenis in Groningen en Leiden en is freelance tekstschrijver. Na meerdere schrijfwedstrijden te hebben gewonnen, debuteert ze met haar roman Nooit meer wachten, een oorlogsverhaal dat zich afspeelt in Frankrijk.

Nooit meer wachten vertelt afwisselend het verhaal van drie mannen ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Dat van de negenjarige, Franse Gabriël die huis en haard verliest door bombardementen, de Engelse Ralph die vlucht om voor de vrijheid van anderen te vechten, en een Duitse majoor die na het verlies van zijn vrouw en zoon niets meer heeft om naar terug te keren.

De kennismaking met Gabriël vormt de aftrap van het verhaal. Hij overziet zijn koninkrijk de dag na een verwoestende aanval op Frans grondgebied dat in handen is van de Duitsers. Al speurend met zijn kijker ziet hij, en daarmee de lezer, alles waaruit zijn wereld nog bestaat: de kerktoren, de smeulende resten van een zwartgeblakerde tank en de graansplinters. Het verhaal kent een langzame opbouw, waarbij Van der Maas zuinig is met het toespelen van informatie. Lange tijd is onduidelijk wat zich heeft afgespeeld of waar het verhaal naartoe zal leiden. In afwachting van de spaarzame kruimels lukt het Van der Maas net voldoende om je lezend te houden.

Opkijkend tegen Anthony Doerrs 'fenomenale' Als je het licht niet kunt zien, zoals ze vertelt in het interview met Hebban, heeft Van der Maas getracht met enkele woorden een wereld aan beelden op te roepen. Ze is daarin redelijk geslaagd. Haar zorgvuldig afgewogen woorden weerspiegelen de steeds kleiner wordende werelden van de drie hoofdpersonen. De Engelsman tijdens zijn dagen in het veld, de majoor vanuit zijn kamer en de jongen vanuit zijn koninkrijk. Alle drie hebben ze één ding gemeen: ze wachten. Op dromen van de toekomst of op herinneringen van dat wat ooit is geweest.

'"Dromen kun je niet eten," zei ze altijd, maar voor Ralph was het juist een manier om in leven te blijven. "Wacht maar."'

Van der Maas’ zinnen zijn afwisselend uiterst poëtisch, dan weer krampachtig afgewogen. Waar ze het ene moment gevuld zijn met rake omschrijvingen, laten ze het volgende moment de lezer struikelen, geen idee hebbende wat er nu gebeurd is of wat er staat te wachten. Dit wordt mede veroorzaakt door de soms lange zinnen en de ingewikkelde opbouw van de plot. Er wordt niet alleen gebruik gemaakt van meerdere vertelperspectieven, ook koos Van der Maas voor sprongen in de tijd, afgewisseld met herinneringen, dagdromen, visioenen, waanbeelden en briefwisselingen. Om de herkomst van de drie personen te duiden wordt er ook nog eens in het Frans, Duits of Engels gesproken. Dit alles vergt van de lezer uiterste concentratie en kost de nodige moeite om de opbouw van de plot te doorgronden.

De volhouder wordt echter getrakteerd op mooie details. Dat Van der Maas veel geschiedkundige kennis heeft, zal geen enkele lezer ontgaan. Ze weet rangen, kledij, gebeurtenissen en strategieën secuur te omschrijven. Hierdoor zet ze op subtiele doch grandioze wijze tijdsbeeld en sfeer neer, waarbij ze veel aandacht heeft voor de psychische kant van oorlogen. Ze beschrijft de invloed ervan op mannen, vaders, zonen en gezinnen.

'Als de oorlog je eenmaal in zijn klauwen heeft, zijn er maar drie manieren om eruit te komen: als held, als lafaard of als lijk.'

Nooit meer wachten is een hoopvol debuut. De lezer die in afwachting is van een fenomenaal einde zal worden teleurgesteld, degene die houdt van mooie woorden en een bijzondere opbouw wordt daarentegen ruimschoots getrakteerd. In afwachting van nieuw werk van Sarah van der Maas kan Nooit meer wachten zeker worden herlezen. Rijk dat het is aan metaforen, zal het ongetwijfeld tot nieuwe inzichten leiden.