Topzware tussendoortjes

Claudio Magris kende ik alleen van zijn magnum opus ’Donau’, dat ik niet had durven openslaan, beducht als ik was voor de letterlijk en figuurlijk grenzeloze eruditie van deze Italiaanse schrijver en denker.
Toen ik elf jaar geleden naar Italië verhuisde, kwam ik Magris echter al snel tegen als commentator van de eerbiedwaardige krant ‘Corriere della Sera’, die je in elke bar kunt openslaan. Destijds was een van de grote kwesties die van het lot van het meisje Eluana Englaro dat na een ongeluk in coma lag. Na een jarenlang juridisch gevecht had de hoogste rechter eindelijk besloten dat aan het onwaardige leven van Eluana een einde mocht worden gemaakt. Maar een aantal politieke partijen van rechts-katholieke snit ging daarmee niet akkoord en deed onder leiding van premier Berlusconi een uiterste poging om door middel van een noodwet het hoogste oordeel dat in een rechtsstaat te verkrijgen is, ongeldig te verklaren. De mediamagnaat-politicus liet zich daarmee kennen als iemand met een totaal gebrek aan discretie en fatsoen. Gelukkig overleed Eluana voordat de politici hun snode plannetjes konden uitvoeren. Op de dag van haar overlijden verscheen de Corriere met midden op de voorpagina een opiniestuk van Claudio Magris, waarvan de tekst me nu nog steeds kippenvel bezorgd.
“In het geval van Eluana Englaro hebben de aasgieren, die zich normaliter op de doden storten, zich naast een stervende genesteld; het onoplosbare, tragische probleem van wanneer te stoppen een leven te verdedigen, is openlijk gebruikt voor een politieke zaak…”
Aasgieren, inderdaad. Een zeer grove term uit de pen van een gewoonlijk zo genuanceerde schrijver die er kennelijk maar nauwelijks in slaagde om zijn woede over het wanstaltige tafereel te beheersen. Zeer onder de indruk las ik daarna al zijn, lang niet altijd eenvoudige stukken in de Corriere.

Een tijd later waagde ik me ook aan een korter fictie-werk van Magris, als een opstapje naar de gevreesde kolos ’Danubio’. Helaas, ik strandde al na een paar pagina’s. Hoe vaak ik het ook probeerde, ik kwam er niet doorheen. Magris’ proza leek wel een woud vol ondoordringbaar struikgewas. Heel spijtig want ik bleef hem een fascinerende persoon vinden en zijn korte stukken in Corriere bleef ik lezen. En gelukkig, onlangs verscheen het boek ’Momentopnamen’, een verzameling korte observaties die de schrijver de afgelopen twintig jaar voor de Corriere geschreven heeft. Dit durfde ik wel aan!

De meeste stukken in de bundel blijken inderdaad goed leesbaar, al kan ik veel van de verwijzingen naar schrijvers, filosofen en andere intellectuelen die Magris voor de vuist weg rondstrooit niet thuisbrengen. Net zomin als de meeste lezers vermoed ik. Wie weet bijvoorbeeld waar hij op doelt als hij het heeft over ‘het moment van verstandhouding met een passerende vrouw in het lied van Brassens’? Nou, ik toevallig, heel toevallig, want ik ben een liefhebber van de chansonnier Georges Brassens en ken vrijwel al zijn teksten! Soms heb je geluk. Het zijn echter veelal overbodige verwijzingen die weinig toevoegen aan het verhaal. Je zou kunnen denken dat de auteur met opzet aan name dropping doet, maar dat geloof ik ook weer niet; daar is Magris de persoon niet naar.

In de stukken staan los van de moeilijke verwijzingen zeker interessante, zelfs diepzinnige observaties. Neem dit bijvoorbeeld:
“We zijn bijna allemaal conservatieve blinden, niet gauw geneigd of zelfs niet in staat te geloven dat de dingen kunnen veranderen. We verwarren de realiteit waarin we gewend zijn te leven met de natuur, met een vaste bestaansorde, en beschouwen de hoop die te kunnen veranderen als wenselijk doch naïef. We verwarren de façade van de realiteit met de enig mogelijke en definitieve realiteit, zonder op te merken wat daarachter altijd en onophoudelijk in beweging is en haar voortdurend verandert – nu eens langzaam, bijna onmerkbaar, dan weer in een verbluffend tempo.”
Deze rake, diepzinnige opmerkingen die Magris maakt, zijn echter van een zwaarte die niet past bij de korte baan van het genre, ze horen eerder thuis in een doorwrocht essay. Nu zijn het losse vuurpijlen die na een korte explosie in het niets verdwijnen. In handen van een schrijver met talent voor het komische en anekdotische zou deze bundel evenwichtiger hebben kunnen worden, maar Magris is nu eenmaal niet voor luchtig vertier geboren.

Jammer genoeg is er ook geen enkele poging gedaan om eenheid in de verzameling te brengen. Het zou interessanter zijn als alle stukken over waarnemingen in Triëst zouden zijn gegaan, of over herinneringen aan personen die de auteur ontmoet heeft. Nu is het een allegaartje waar je als lezer geen grip op krijgt.
‘Momentopnamen’ is een bundel die voor kenners van de auteur interessant kan zijn, als tussendoortje. Maar voor ’beginners’ zal het een teleurstelling zijn.