‘Amerika maakte me zwart’

De roman ‘Amerikanah’ van Chimamanda Ngozi Adiche is min of meer gebaseerd op haar eigen levenservaringen.
Er komen veel thema’s in naar voren: ras, rassenladder, racisme, migratie, opleidingsmogelijkheden en zicht op werk, haar , haardracht, corruptie.
We leren in Nigeria Ifemelu en haar jeugdvriendje Obinze kennen. De vader van Ifemelu is professor en haar moeder heeft een leidinggevende positie.
Zij behoren tot de middle class in NIgeria. Net als de ouders van Obinze.
Ifemelu zit urenlang bij de kapper om haar haar te laten vlechten in corn-rows. De ‘beschimmelde herinneringen’ (blz 48) aan haar jeugd komen via een raamvertelling ‘omhoog’.
De kapster gebruikt een verkeerde kam, we flitsen terug naar haar jeugd.
Als de ouders van haar beste vriendin naar Amerika emigreren lees je de venijnige kritiek die zij (net als Adiche zelf) hebben op Nigeria.
“Hier is geen toekomst…. we willen weg…we willen onderzoek kunnen doen.” (blz. 74-75)
Tante Uju, arts in een militair hospitaal, emigreert ook met haar zoon Dike. Als zij in Amerika is, belt ze Ifemelu. “Kom hierheen. Je vriendin kan voor een studiekaart zorgen!”
Als Ifemelu in Manhattan arriveert, ervaart ze ‘… de imperfectie van alles, het kalmeerde haar, het is prachtig, maar niet het paradijs.’ (blz 130)
Om in haar levensonderhoud te voorzien moet Ifemelu wel werken. Ze leent een verzekeringskaart. Het lukt haar niet om een baantje te vinden. En ‘haar magere bankrekening lekte geld!’ (144)
‘Ze had het gevoel in een soort mist te zitten, een melkachtig web waar ze zich doorheen probeerde te klauwen. Haar periode van halve blindheid was begonnen, de periode van onzekerheid, de periode waarin ze ervaringen opdeed die gelaagd waren met voor haar ongrijpbare betekenissen.(144) Na een zeer negatieve ervaring kapt ze het contact met Obinze af, zonder uitleg te geven.
‘De stilte versteende tot een harde logge gedaante, die niet meer ongedaan kon worden!’ (213)
Haar stijl binnen de raamvertelling om van het nu naar het verleden te switchen is zeer subtiel. Via haar spiegelbeeld schakelt ze terug naar haar Amerikaanse vriendje Curt en naar Obinze.
In de kapsalon komen vrouwen van allerlei pluimage. Door de mond van deze figuren lees je haar hartgrondige kritiek op de vastgeroeste Amerikaanse vooroordelen.
Maar niet alleen via de kapsalon leren we de ‘scherpe analyserende’ pen van Adiche kennen, ook via de succesvolle blogs van Ifemelu. Zij gebruikt dit als gereedschap om ongemakkelijke dingen te zeggen over de Amerikaanse maatschappij, die anders verzwegen zouden worden. Vilein analyseert zij in deze blogs de Amerikaan met zijn opvattingen over ras, racisme, discriminatie. Dit is ook zeker de mening van Adiche zelf! Hier gaan fictie en maatschappij kritiek van de schrijfster zelf hand in hand.
In Nigeria was ik Ifemelu, Amerika maakte me zwart, hier werd ik met bewust van ‘zwart ras’. En dat… gaf heel wat negatieve gevoelens, ervaringen bij haar.
Wat heeft Ifemelu met haar? Haar roman begint niet voor niets in een kapsalon. Is haar ook politiek? Wil je als nA-z (niet Amerikaanse zwarte) een baan bemachtigen, dan zal dat nooit lukken
met kroeshaar, vlechtjes of dreadlocks. Het haar moet je ‘relaxen’ (steil maken volgens de blanke mode) door zware chemicaliën te gebruiken die je hoofdhuid verbranden en ja haar doet uitvallen.
‘… ze kan nog niet zichzelf zijn, ze kan nog niet haar uiterlijk, haar haar accepteren..’ (226)
In het tussendeel volgen we Obinze, die geen visum kan krijgen voor Amerika, hij probeert het in Engeland. Waar Ifemelu succesvol is in Amerika, draalt de emigratie van Obinze uit op een bittere teleurstelling . ‘Hij dacht aan het leven dat hij zichzelf had voorgesteld en het leven dat hij nu leidde. Het bestond alleen uit werk en lezen, uit paniek en hoop. Nooit had hij zich zo eenzaam gevoeld.’(280)
Uit eindelijk biedt Amerika Ifemelu niet wat ze hoopte. Ze wil terug naar haar ‘roots’ in Nigeria. Maar daar ‘.. waren de regels veranderd, weggevallen in de barsten van afstand en andere gewoonten’. (336)
Bij aankomst in Lagos heeft ze die ‘… duizelingwekkende sensatie dat ze geboren werd, geboren werd als de nieuwe persoon die ze was geworden, geboren werd in het vreemd vertrouwde …’(411)
In Nigeria start ze opnieuw een blog : Kleine verlossingen in Lagos. Ze waarschuwt de lezers: Let op Lagos zal nooit New York worden… en als het je niet aanstaat… ga dan terug naar waar je vandaan komt. Er komt ontzettend veel commentaar op, maar haar blog wordt ook hier heel succesvol. Haar blog blijft de maatschappij kritisch volgen. Ze levert commentaar op de corruptie in Nigeria. ‘Alles is op stelen berekend…. Je wordt veronderteld te stelen ….je familie, je vrienden….ze vinden allemaal dat je moet stelen. ‘

Chimamanda Ngozie Adichie heeft een meesterwerk voor ons gecreëerd. Een rassenroman, zich afspelend in Afrika, Amerika en Europa, gelardeerd met een vleugje liefdesverhaal!
Het is het lezen dubbel en dwars waard!