Terugkerende verdieping van de tijdsgeest

“Uit de diepte” (1891) van Joris-Karl Huysmans (1848 – 1907) is na “Tegen de keer” (1884) zijn bekendste roman. “Uit de diepte” is het eerste deel uit een trilogie met het hoofdpersonage Durtal. Helaas zijn de andere delen uit deze trilogie (nog?) niet in het Nederlands vertaald. “Uit de diepte” is vertaald door Geerten Meijsing en verscheen in 1990.

Het hoofdpersonage in deze trilogie is de Franse schrijver Durtal, die wel heel veel weg van Huysmans zelf. In “Uit de diepte” zijn er drie verhaallijnen waarin Durtal een centrale rol speelt en Huysmans slaagt er verrassend goed in om die losse verhaallijnen bij elkaar te houden. De eerste verhaallijnen is die van de schrijver Durtal die bezig is met het schrijven van een biografie over Gilles de Rais (1405 – 1440). De Rais vocht in het begin van zijn carrière schouder aan schouder met Jeanne d’Arc om later te worden veroordeeld als seriemoordenaar, kinderverkrachter en duivelsaanbidder. De tweede verhaallijn is die van de man Durtal die een affaire heeft met de getrouwde Hyacinthe Chantelouve. De derde verhaallijn is die van de Parijse burger Durtal die een grote interesse heeft voor nieuwe mystiek. Door verleden (De Rais), heden (nieuwe mystiek), en het persoonlijke (Hyacinthe) met elkaar te verbinden weet Huysmans een dieper en breder inzicht te geven in het decadentisme tijdens het fin de siècle dan dat hij deed in “Tegen de keer”.

“Uit de diepte” is niet alleen inhoudelijk sterker dan “Tegen de keer”, maar ook stijl en compositie zijn stukken beter in deze roman. Het hoofdpersonage Desseintes in “Tegen de keer” is wel heel erg stellig en zeker dat zijn opvattingen de enige juiste zijn, de twijfelende en zoekende Durtal is een veel realistischer personage, die daardoor ook veel beter aansluit bij de decandentische zoektocht van Huysmans en zijn collega’s naar een nieuw mens- en wereldbeeld dat aansluit bij de tijdsgeest.