Blijf geloven. Wees gelukkig. Neem je eigen verantwoordelijkheid.

Ik ging eigenlijk even naar de boekhandel om kaarten te kopen. Ik had mijn hele voorraad opgebruikt tijdens de lockdown en nu we dan weer op afspraak mochten winkelen, leek me dat een goede gelegenheid om bij de boekwinkel binnen te lopen. Uiteraard kan ik niet gewoon een boekwinkel binnenlopen zónder een boek te kopen. En dus kwam ik de winkel weer uit met een stapeltje kaarten én met Ik ga leven van Lale Gül. Het boek was al een hele poos in het nieuws. Nee, eigenlijk was de schrijfster in het nieuws. Zij werd bedreigd naar aanleiding van dit boek. Interessant! Wat zou er in staan?

Ik liet het boek even ongelezen in de kast staan, want ik was nog druk met andere dingen en ging er vanuit dat ik voor het boek al mijn aandacht nodig zou hebben. En dat klopte ook, maar niet helemaal op de manier waarop ik had gedacht. Ik ging er vanuit dat het al mijn aandacht op zou slurpen door de gruwelijkheden die erin zouden staan, niet doordat ik af en toe het boek weg moest leggen om een woord op te zoeken! Ik heb een hoop geleerd. Van het ouderwetse ‘troglodiet’, wat zoveel betekent als ‘holbewoner’, tot woorden als ‘jetsers’ (‘grote borsten’) en ‘snikkel’ (‘penis’) uit de straattaal. Het zette me meteen op mijn plaats. Wie ben ik? Oude woorden ken ik niet, en blijkbaar nieuwe ook niet.

Dat is wat Lale Gül doet met haar autobiografische roman Ik ga leven. Ze zet je mooi even op je plaats. Met een stijl die wisselt tussen archaïsch taalgebruik en moderne slang – zelfs binnen één zin – en ellenlange zinnen vol van bijzinnen met bijzinnen, beschrijft Gül hoe ze opgroeide in een streng islamitisch Turks gezin. Nee, ze beschrijft hoe Büsra dat deed, maar aangezien het een autobiografische roman betreft ga ik er even vanuit dat Gül Büsra is.

Dat opgroeien ging niet van een leien dakje. Büsra blijkt een rebelse vrouw, of in elk geval in de ogen van haar strenggelovige ouders, die zij steevast haar ‘verwekkers’ noemt. Volgens haar ouders zou Büsra haar lichaam geheel moeten bedekken met vormloze gewaden, een vroom leven moeten leiden en een vrome Turkse man moeten trouwen. Dat was haar doel. Niets anders. Büsra groeit op in het individualistische Nederland, niet in het Turkije dat haar ouders kennen, en heeft het moeilijk met de strenge regels (en de klappen die volgen op het niet naleven van die regels).

Gül beschrijft een beklemmend leven, maar wat mij betreft in een vorm die de klacht geen recht doet. Geschokt zou ik moeten zijn door wat ze vertelt, maar ik kan op sommige pagina’s alleen maar ongelovig kijken naar de opbouw van de zinnen. De stijl is eigenzinnig, zeker, maar trekt helaas de aandacht af van wat er werkelijk toe doet, namelijk dat er in Nederland meisjes zijn die op een dergelijke manier opgroeien. Zonder vrijheid, met strenge regels en lijfstraffen. Maar daar blijft het niet bij, want zodra Gül Ik ga leven publiceert, is ze haar leven niet zeker meer. Ze wordt bedreigd, omdat ze haar mond open heeft gedaan over een stukje cultuur dat de rest van Nederland niet zou moeten kennen.

Dát is de essentie. Iedereen moet zijn of haar leven kunnen leiden zonder dat een ander daar last van heeft. Op één van de laatste pagina’s heeft Büsra een gesprek met Allah:

‘Blijf geloven. En wees gelukkig. Je eigen morele regels stellen, daarnaar leven en als een gerespecteerd burger sterven, dat is deugdelijk, dat is levenskunst,’ zei Hij.
‘Maar de voorschriften dan?’ vroeg ik verbaasd.
‘De kracht van ware moraal zit in de ruimte die zij biedt aan eigen verantwoordelijkheid, mijn kind,’ antwoordde Hij.
‘Ik ga leven,’ zei ik.

Met die zinnen redt zij voor mij het gehele boek. Het was het waard om de 348 pagina’s door te ploegen. Wat hierboven staat geldt voor iedereen, niet alleen voor de islam. Blijf geloven. Wees gelukkig. Neem je eigen verantwoordelijkheid.

Was het lezen van dit boek dan één en al doffe ellende? Nee, zeker niet. Ik zou het niet ‘zeer grappig geschreven’ willen noemen, zoals Arnon Grunberg op de binnenflap doet. Wel zaten er hier en daar kleine giechelmomentjes in het boek wat mij betreft. Dat kwam vooral voor wanneer Gül een Nederlands spreekwoord of gezegde nam en er een Turkse draai aan gaf. Zoals de volgende voorbeelden:

Ze [Moeder] gooide de hoofddoek in de ring omtrent deze zaak [Nederlands leren], zoals ik later letterlijk zou doen.

Als je gewoon bad, bad je al gek genoeg.

Dan nog één citaat dat indruk op mij maakte:

Hij had wel eens gegrapt jaloers te zijn op mij, omdat ik verwekkers zou hebben die zoveel om mij geven. Dat zou blijken uit het feit dat ze mij zo vaak bellen, continu in de gaten houden en regels hebben voor mijn eigen bestwil. Freek zag regels opleggen als liefde, zorgzaamheid, ontferming en bezorgdheid, terwijl ik het zag als verstikking, onderdrukking, wantrouwen en inperking van mijn individuele vrijheid en ontplooiing, zodat ik niets anders dan een verlengstuk werd.

Dit verschil in opvatting tussen Freek en Büsra vat de hele problematiek mooi samen. Wat voor de een verstikkend kan aanvoelen, kan voor de ander aandoen als bescherming. Dan is het zaak om met elkaar te blijven praten. Probeer je in de ander te verplaatsen. Dat geldt voor beide zijden. Wees niet enkel gefrustreerd dat Freek niet helemaal inziet in wat voor situatie jij, Büsra, je bevindt. Begrijp ook dat hij dat niet kán inzien. Hij komt nu eenmaal niet bij je thuis…

Samenvattend: Ja, lees dit boek om een idee te krijgen hoe het er in een streng islamitisch gezin aan toe kan gaan. Nee, lees dit boek niet als je een fijn gestroomlijnde roman verwacht.