Veilige inkijk in de Nigeriaanse samenleving

Alles wat had kunnen zijn is het tweede boek van de Nigeriaanse auteur en redacteur Ayọ̀bámi Adébáyọ̀ (1988). Haar debuutroman Blijf bij me werd genomineerd voor de Baileys Women's Prize for Fiction en de Dylan Thomas Prize. Alles wat had kunnen zijn werd uit het Engels vertaald door Elvira Veenings.

Ẹniọlá is een tiener wiens vader zijn baan als leraar is kwijtgeraakt. Hij doet er alles aan om mee te blijven komen op school maar het geldgebrek in het gezin dwingen hem een baantje te nemen in de kleermakerij van tante Caro. Tante heeft een rijke klant, Yeye. Haar dochter Wúràọlá is een veelbelovende jonge arts in opleiding. Wúràọlá is verloofd met Kúnlé die werkt voor een opkomend politicus. De levens van Ẹniọlá en Wúràọlá kruisen elkaar als Ẹniọlá door de politicus geronseld wordt om voor hem te komen werken, met dramatische gevolgen.

Eerlijk is eerlijk, Adébáyọ̀ is er in geslaagd een goed beeld te vormen van de huidige Nigeriaanse samenleving. Voor Westerse lezers zal het een cultuurshock zijn; we lezen over leraren die leerlingen straffen met stokslagen als het schoolgeld niet betaald wordt, huiselijk geweld wat aan de orde van de dag is en politici die zonder met hun ogen te knipperen het grofste geweld gebruiken tegen hun tegenstanders. Daarnaast zijn de verschillen tussen rijk en arm niet te overbruggen en gaan er mensen dood aan ziekten die te genezen zijn maar door een gebrek aan middelen daar geen kans voor krijgen. Maar op de een of andere manier weet de auteur de aandacht hiervan af te leiden door haar soepele beschrijvende schrijfstijl en dialogen met onvertaalde woorden in de Yoruba-taal. Vooral dat laatste kan de vaart er dan weer wat uithalen maar de auteur heeft hier bewust voor gekozen en de vertaler zal het daarom ook zo hebben laten staan. Ondanks dat in de context min of meer duidelijk wordt wat er bedoeld wordt had een woordenlijst of het gebruik van voetnoten op sommige momenten niet overbodig geweest.

Wat nog meer opvalt na het lezen van dit boek is dat er heel veel thema’s aan de orde worden gesteld maar dat er geen gevolgen of oplossingen worden besproken. Dat is op zijn minst wel een beetje vreemd te noemen nadat de auteur al deze ellendige situaties heeft aangestipt. Adébáyọ̀ neemt geen risico’s, alsof zijzelf bang is om onder handen genomen te worden door de ‘slechteriken’ uit haar roman. Maar wellicht is het ook niet de bedoeling van Adébáyọ̀ om kritiek en oplossingen los te laten op haar verhaal. Zij geeft de lezer hierin ook een taak; kijk verder dan wat je op het eerste oog ziet. Maar toch wringt het een beetje. De verhaallijnen van Ẹniọlá en Wúràọlá geven een sluitend geheel en zijn wel genoeg voor een gelaagd en onderhoudend boek maar voor de kritische lezer zal het een beetje gemaakt en ongeloofwaardig overkomen. Maar ondanks dit minpunt is de inkijk in de Nigeriaanse samenleving indrukwekkend te noemen en dit zal de lezer zeker niet onberoerd laten.