Deels wel, deels niet te doorgronden

Het grote succes van Lauren Binet begon in 2010 toen zijn debuutroman HhhH (Himmlers Him heiβt Heydrich) de wereld veroverde en waarvoor hij de Franse literatuurprijs Prix Goncourt du Premier Roman won. Vijf jaar later verscheen de roman De zevende functie van taal, waar hij een half decennium aan heeft gewerkt en waarvoor hij zich heeft laten inspireren door literatuurcriticus en -theoreticus Roland Barthes. Het boek kan worden gezien als een eerbetoon aan laatstgenoemde, maar is tevens een satire op het intellectuele discours van de Franse denkrichting van de filosofie anno 1980.

Nadat filosoof Roland Barthes heeft geluncht met presidentskandidaat François Mitterand wordt hij aangereden door een bestelbusje. Hij belandt in het ziekenhuis, waar hij na een aantal dagen overlijdt. Commissaris Jacques Bayard van de centrale inlichtingendienst krijgt opdracht om de zaak te onderzoeken en komt er al snel achter dat Barthes om het leven is gebracht. Hij ontdekt eveneens dat de filosoof een document bezat waarin hij de zevende functie van taal beschrijft. Dit geschrift, waar velen naar op zoek zijn, is van grote waarde omdat degene die het bezit de macht heeft om iedereen te overtuigen.

Het vertelperspectief van de roman is afwijkend dan dat in vele andere, want het verhaal wordt verteld door een alwetende en alziende figuur, waarvan later blijkt dat het de/een schrijver is. Deze auteur geeft als het ware een live-verslag van wat zich allemaal voordoet en het lijkt er sterk op dat hij eveneens zijn mening over diverse onderwerpen ventileert. De nadruk ligt echter op de taal in het algemeen, allerlei filosofische gedachten die daar betrekking op hebben en – maar dat is de schil die eromheen zit – het onderzoek door commissaris Bayard (en de door hem toegeëigende assistent Simon Herzog) naar het verdwenen document.

Dit onderzoek is de meest aansprekende verhaallijn in de roman en de lezer kan zich hier dan ook het meest bij voorstellen. Omdat zich dan verschillende ontwikkelingen voordoen, weet je in feite nooit waar je precies aan toe bent en krijg je te maken met talloze wendingen die zelfs voor een lichte spanning zorgen. Hierdoor heeft het verhaal enkele kenmerken die in een thriller niet zouden misstaan. Volledig haaks hierop staat alles wat met de taalwetenschap, politieke intriges en filosofische opvattingen te maken heeft. Met de regelmaat van een klok kan de lezer hier geen touw aan vastknopen en is het een en al abracadabra. Want welke niet-Neerlandicus heeft een globale kennis van termen als semiotiek, referentiële, conatieve en fatische functies of andere aan de taalwetenschap verbonden terminologie?

Hoewel het zonder meer een aardige vondst van Binet om bekende personen (al dan niet nog levend en veelal intellectuelen) in zijn roman op te nemen, hebben de meeste niet-Fransen geen enkele binding met hen. Velen zijn minder of zelfs helemaal niet bekend, waardoor ze in feite nietszeggend zijn. Dit geldt eveneens voor een aantal fragmenten en hoofdstukken. Ze zijn er, maar het nut ervan ontgaat de lezer in zijn geheel. Wat de auteur hiermee voorheeft, is en blijft een raadsel, want ze voegen niets toe en zorgen eigenlijk alleen maar voor verwarring. Een voorbeeld hiervan zijn de scènes met allerlei seksuele uitspattingen, waarbij drank en drugs rijkelijk genuttigd worden en die Sodom en Gomorra doen verbleken.

De zevende functie van taal is een boek met twee gezichten, want het leest deels vlot en deels erg stroef. Binet laat wel zien dat hij een verhaal kan vertellen, maar toont eveneens aan dat hij nog weleens kan doorslaan in zijn fantasie. Door de thema’s en personages lijkt hij zijn roman vooral geschreven te hebben voor zijn Franse landgenoten. Ieder ander zal toch moeite hebben grote delen van het boek te doorgronden.