Maatschappelijke thema’s in een eigenzinnige vorm

De Mexicaanse Valeria Luiselli (1983) publiceerde onder andere in The New York Times en heeft in totaal al vier boeken op haar naam staan. Haar werk oogst internationaal veel lof. Luiselli woont zelf tegenwoordig in New York en het migratiebeleid van de Verenigde Staten is een belangrijk thema in haar werk. Zo ook in het essay in veertig vragen: Vertel me het einde dat in Nederlandse vertaling in 2015 bij Das Mag verscheen. Haar roman Archief van verloren kinderen werd door Molly van Gelder en Nicolette Hoekmeijer naar het Nederlands vertaald en verscheen begin 2019 bij Das Mag.

Een Mexicaans-Amerikaans gezin reist van New York naar Arizona, vader, moeder en twee kinderen gaan op zoek naar oude verhalen, vergeten geruchten en de laatste geluiden van de Apachen. Terwijl het gezin naar het zuiden reist, trekken vanuit Centraal-Amerika tienduizenden kinderen in tegenovergestelde richting naar de Amerikaanse grens, op zoek naar een beter leven. Wanneer de kinderen van het gezin verdwijnen komen de twee verhaallijnen dichter bij elkaar dan ooit.

'De kinderen waren naar de Verenigde Staten gekomen op zoek naar bescherming, op zoek naar moeders, vaders of andere familieleden die al eerder waren geëmigreerd en die hen hopelijk in huis zouden nemen. Het was zo niet dat ze de Amerikaanse Droom najoegen, zoals vaak wordt beweerd. Deze kinderen hadden vooral geprobeerd te ontsnappen aan de nachtmerrie waarin ze leefden.'

Archief van verloren kinderen is een boek met heel veel verschillende lagen en de uitwerking van die lagen heeft Luiselli op een geweldig eigenzinnige en unieke manier aangepakt, dat maakt deze roman zo bijzonder. De roman is actueel omdat de huidige vluchtelingenthematiek centraal staat, maar tegelijk weet de auteur deze thematiek te spiegelen aan die van de geschiedenis van de Verenigde Staten en het verhaal van het zoekende gezin in het heden. De combinatie van al deze elementen zorgt voor een overweldigende leeservaring en tegelijk voor een boek dat niet voor een genre te vangen is.

Op een metaniveau is er in de roman van Luiselli ook heel veel aandacht voor verslaglegging, literatuur, kunst en journalistiek in alle vormen. De roman reflecteert niet alleen op de huidige situatie in de wereld, maar ook op de manier waarop daar over geschreven en gedacht wordt. Die diepere filosofische lagen en de vele verwijzingen naar klassiekers uit de literatuur maken het boek waardevoller. Dit is een tijdloze roman, ondanks de zeer actuele thema’s die het zeker ook typisch een roman van deze tijd maken.

'Ik zou inmiddels toch wel moeten weten dat instrumentalisme, toegepast op willekeurig welke vorm van kunst, gegarandeerd een belabberd resultaat oplevert: pedagogisch getint materiaal, moralistische youngadultboeken, saaie kunst in het algemeen. Professionele aarzeling: Alles goed en wel, maar is l’art pour l’art niet vaak een volkomen bespottelijk vertoon van intellectuele arrogantie?'

De wisselwerking met andere kunsten en bronnen is in de roman heel expliciet te vinden en de auteur legt in de verantwoording nogmaals heel uitgebreid uit welk doel zij hiermee heeft beoogd te bereiken. In die opzet is zij zeker geslaagd en hoewel het de lezer helpt het boek te begrijpen zijn er maar weinig fictieschrijvers die zich op deze manier verantwoorden. Het verraadt de journalistieke achtergrond van Luiselli en laat weinig van de intertekstualiteit over aan het toeval.

De literatuurliefhebber kan zijn hart ophalen bij Luiselli en haar maatschappelijke thema’s zijn kritisch maar op geen enkele manier pathetisch of theatraal verwerkt in de roman. Archief van verloren kinderen is een leeservaring die voor iedereen die houdt van een boek met een filosofisch tintje en maatschappelijke relevantie een aanrader is.