Duistere, macabere humor

Hilary Mantel (1952-2022) was een veelzijdig en veelgeprezen auteur, vooral bekend van haar historische fictie. Ze ontving de Booker Prize twee keer, voor haar historische romans in de 'Cromwell'-trilogie: Wolf Hall (2009) en Het boek Henry (2012). Van haar werk zijn toneelstukken en televisieseries gemaakt en bij Meridiaan uitgevers verscheen begin 2023 een ‘nieuwe’ roman van haar hand. De oorspronkelijke roman werd al in 2005 gepubliceerd, maar pas nu vertaald naar het Nederlands. Voorbij het zwart werd vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema.

Hoofdpersonage Alison Hart is een mollig en wanhopig medium, ze probeert de verschrikkingen die tot haar komen vanuit het volgende leven te verbergen voor haar klanten en enkel de boodschappen van geliefde doden door te geven. Haar listige assistente Colette probeert Alison zo goed en zo kwaad als ze kan te helpen maar houdt er ook een eigen agenda op na. Langzaam maar zeker wordt Alison overgenomen door de kwelgeesten uit haar verleden, ondanks of wellicht juist door haar verzet ertegen.

‘Al had een vrouw gevonden met een stijve linkerknie en diende haar van advies over traditionele Chinese geneeswijzen. Het was een zijspoor, maar ze zouden teleurgesteld naar huis gaan als ze er niet wat jargon over meridianen, leylijnen, chakra’s en feng shui tussendoor gooide.’

In een brief aan haar lezers maakt Mantel duidelijk dat de roman voortgekomen is uit een persoonlijke ervaring met een helderziende, iets waarin Mantel zelf niet geloofde. Nadat ze de zaal uitliep en de assistente van de helderziende de posters na haar optreden zag weghalen, kwamen de vragen naar boven; hoe krijg je zo’n baan en hoeveel geld verdienen deze mensen met hun duistere handel? Dat sceptische en het ongeloof sluimert de hele roman op de achtergrond, maar zonder de personages of hun beroep belachelijk te maken of hen openlijk niet serieus te nemen.

‘En op deze avond moet ze, zoals op alle andere, de paniek onderdrukken die we allemaal zouden voelen als we opgescheept zitten met een bende wildvreemde doden naar wier bedoelingen we alleen maar konden gissen.’

Hilary Mantel is een schrijver met humor, dat laat ze ook in Voorbij het zwart zeker zien. Het onderwerp van deze roman leent zich voor een duistere, macabere humor, humor die zich tussen de regels door laat vinden. Bijvoorbeeld in het indirecte commentaar dat Mantel verweeft in haar vertelperspectieven, commentaar op de wereld die ze zelf heeft geschapen maar ook op de personages die ze beschrijft.

Met veel aandacht voor het decor van haar vertelling en de beschrijvingen van de omgeving zorgt Mantel dat elk detail bijdraagt aan het tot leven brengen van een wonderlijke wereld, een duistere en onbegrijpelijke wereld met wellicht nog wonderlijkere personages. Dode en halfdode personages, mediamieke personages van allerlei soorten en maten en springlevende maar even tragische figuren, Mantel weet ze allemaal even liefdevol én overtuigend te beschrijven, hoe tragisch hun lot ook mag zijn.

‘De auto snelt langs de afritten en de door de snelweg omsloten ruimte is de ruimte in haar binnenste: het strijdperk, het barre land, de plek achter haar ribben waar de innerlijke oorlog woedt. Het hart klopt, de achterlichten knipogen.’

Dromen, geesten en bijgeloof spelen ook een grote rol in de 'Cromwell'-trilogie, maar of het nu de zestiende eeuw of een recentere tijd is, laat het maar aan Mantel over om een geheel nieuwe wereld tot leven te brengen en de lezer daarin helemaal mee te nemen. Van detail naar detail en van humoristische opmerking naar humoristische opmerking zonder het grotere geheel uit het oog te verliezen.