Aangrijpend, humaniserend en hoopvol

'In een door bommen geteisterde historische stad heeft het leven standgehouden. Ik zie het in de groene uitlopers die uit hun winterslaap wakker worden en zich tussen het puin door wringen. Bloeiende narcissen die verlegen hun bloemblaadjes openen. Ik zie het in Layla, die vaker glimlacht nu ik dat ook doe. En als ik op weg naar het ziekenhuis de subtiele tekens van leven zie, zwelt mijn hart.'

Auteur Zoulfa Katouh is van Syrische afkomst en woont in Zwitserland, waar ze momenteel een farmaceutische opleiding volgt. Het boek Zolang de citroenbomen bloeien is haar Young Adult-debuut en is vertaald door Merel Leene. Hoofdpersoon Salama is een achttienjarig meisje dat in Syrië werkt in een overvol ziekenhuis in een poging zoveel mogelijk burgers te redden van het continue oorlogsgeweld. Terwijl ze haar eigen leven elke dag weer op het spel zet, begint er iets te broeien. Zou ze met haar hoogzwangere schoonzus Layla het land kunnen ontvluchten naar een beter leven? Haar keuze om te vertrekken wordt echter bemoeilijkt door de banden die ze heeft met haar land en haar werk, en ook met de jongen die haar wel heel bekend voorkomt …

Salama wilde graag apotheker worden toen de revolutie begon in Syrië. Nadat haar vader en broer door het regime werden opgepakt en ze haar moeder verloor, stortte ze zich volledig op haar werk in het ziekenhuis, waar haar medische achtergrond goed van pas kwam. In plaats van medicijnen voor te schrijven amputeert ze nu ledematen en verwijdert ze granaatscherven om zoveel mogelijk mensen te redden, maar bijna elke dag moet ze wel een paar ogen voorgoed sluiten. Dit is een enorme last op de schouders van zo’n jong meisje.

Dit, gecombineerd met haar fysieke en mentale trauma’s, heeft gezorgd voor de manifestatie van een hallucinatie genaamd Khawf, een mysterieus figuur die haar constant afschuwelijke beelden uit het verleden laat zien, maar haar tegelijkertijd probeert te dwingen om te vluchten naar veiligheid. Het concept van Khawf is een effectieve, maar ook ietwat opzichtige manier om een stem te geven aan Salama’s ongelofelijk diepe schuldgevoel. Het toont hoe diep trauma graaft en hoe het altijd een onderdeel blijft van iemand – maar ook iets waar je uiteindelijk mee kunt leren leven.

Wat Katouh heel knap doet, is de mensen die in Syrië wonen 'echt' maken. Zoals ze zelf al benoemt in het verhaal zien de mensen van buitenaf vaak alleen maar statistieken: hoeveel doden en gewonden zijn er gevallen bij dit of dat nieuwe incident? Hoe meer je dezelfde soort gruwelijke, maar afstandelijke nieuwsberichten hoort, hoe verder alles van je lijkt af te staan. Katouh geeft de mensen in Syrië echter een stem en laat zien dat die statistieken om echte mensen gaan: wie zijn ze, wat voor dromen hebben ze?

Kenan is bijvoorbeeld een jongen die trots is op zijn land en de wereld door middel van filmpjes wil laten zien wat er gaande is. Zijn relatie met Salama wordt steeds sterker, totdat de keuze tussen haar en zijn land bijna onmogelijk wordt. De dilemma’s die de personages hebben zijn realistisch en laten zien hoeveel hun land en hun familie voor hen betekent.

De gruwelijke en bittere waarheid van het leven in Syrië wordt niet geschuwd in dit boek, maar er is ook ruimte voor hoop en dromen. Er zijn geen makkelijke oplossingen en mensen zijn grijs, niet zwart-wit. Iedereen gaat op een andere manier om met de verschrikkingen. Katouh heeft met dit boek een bijzonder verhaal neergezet, niet alleen voor jongeren, maar ook voor oudere doelgroepen. Het zijn de kleine momenten van humaniteit en solidariteit die zorgen dat Zolang de citroenbomen bloeien je uiteindelijk met een positief en verrijkend gevoel achterlaat, ondanks de heftige thema’s.