Bryson vertelt ons hoe weinig we weten

Bryson leerde me kijken, schreef ik over zijn reisboeken. En ik was al een observator, genoot van het gewone soms meer dan van het bijzondere. Bryson reisde rond en liet zien dat er heel veel bijzonder is, maar dat we het vaak niet zien.

Toen hij uitgereisd was, schreef hij nog steeds boeken, met ‘A small history of nearly everything’ zonder twijfel als hoogtepunt. Zijn laatste uitgave gaat dus over ons lichaam. En daarvoor zie ik hem zitten op zijn zolderkamertje, eerst maanden lang allerlei boeken lezen, dan een plan maken, een eerste concept, een opzet. Nieuwe bijbehorende literatuur vinden, contacten leggen met experts over de hele wereld, op pad, interviews, tips voor onontdekte literatuur krijgen en ook dat weer lezen. Dan de computer opstarten, schrijven, schrijven, schrijven. Een paar maanden later ligt er een eerste versie van een paar duizend bladzijden, dan moet er geschrapt worden. De tweede versie wordt aan iemand voorgelegd, er volgt een derde versie. Uiteindelijk verscheen een paar maanden geleden de definitieve versie.

En die definitieve versie heeft alles wat een goed boek moet hebben. Nuttige, interessante informatie, passende anekdotes, citaten van de leidende experts, iets anders dan de bekendste overigens, maar boven alles een leesbaar verhaal, met een typisch Bryson sausje er overheen. Na dit boek ben ik er van overtuigd dat Bryson over elk mogelijk onderwerp een dik maar boeiend verhaal kan schrijven, daag hem maar uit.

Het aantal keren dat bekende vooroordelen ontkracht wordt, is bijna niet te tellen (ik heb niet geturfd). Het aantal ‘echt?’-momenten in elk hoofdstuk is verbazingwekkend. En misschien nog wel verrassender: er is zo veel nog niet bekend. Waar alles onderzocht lijkt, de wetenschap al eeuwen gigantische vorderingen maakt, komt Bryson elk hoofdstuk wel een keer met de opmerking dat we het eigenlijk niet weten. Eigenlijk dekt hij zichzelf in. Over een eeuw staat dit boek ongetwijfeld nog in (digitale) bibliotheken over de hele wereld, maar zal veel informatie ook weer achterhaald blijken. We zijn niet zo slim en ontwikkeld als menigeen denkt dat we zijn.

Doktoren hebben minder betekend voor de vooruitgang van de medische wetenschap dan algemene hygiënische verbetering. De levensduur van de mens kan nog flink groeien, maar gaat de kwaliteit van het leven ook mee? Stukje bij beetje neemt Bryson weer mee aan zijn hand, door de verschillende delen van ons lichaam. En daarmee schrijft hij een naslagwerk dat te lezen is als boek. Een vertelling waarin je op een willekeurig punt kunt beginnen te lezen. De ondertitel ‘een reisgids’ is een verwijzing naar zijn oeuvre, maar misschien ook wel letterlijk. De reis door het lichaam. En eigenlijk is dat mijn enige kritiekpunt: ik vind zijn reisboeken boeiender, interessanter, humoristischer.

Citaat: “Als je nagaat hoe uitvoerig de hersenen zijn bestudeerd en gedurende welke lange tijd, is het wel opmerkelijk hoe weinig we weten over de elementaire zaken of hoe weinig algemene overeenstemming daarover bestaat. Wat is bewustzijn precies? Of wat is een gedachte eigenlijk? Het is niet iets wat je in een potje kunt stoppen of op een objectglaasje van een microscoop kunt smeren, maar toch is een gedachte onbetwistbaar echt. Denken is het meest vitale en wonderbaarlijke talent, maar in een diepgaande fysiologische zin weten we niet echt wat denken is.” (blz. 62/63)