Het enige wat overbleef was je eigen leven

Het boek Rechter tussen twee vuren van Ivan Klíma speelt zich af in Tsjechië tijdens de communistische dictatuur. Adam is door de staat op de zaak gezet van Karel Kozlik, die een moord heeft gepleegd, of toch niet... Omdat Adam ooit een artikel had geschreven over de doodstraf wordt hij door de staat uitgedaagd om deze zaak op zich te nemen, een zaak waar de doodstraf op zou moeten staan. Dit is een verwijzing naar de titel Rechter tussen twee vuren: doet Adam wat de staat wil, of waar hij zelf voor staat, met alle gevolgen van dien.

Deze zaak loopt als een rode draad door het boek, maar is niet het belangrijkste thema. Want tegelijkertijd vertelt het boek over het leven van hoofdpersoon Adam Kindl. Na de tussenkop Voor we van de rivier De Lethe drinken vertelt de ik-Adam over zijn jeugd, als 8-jarige zag hij de gruwelen van concentratiekamp Theresiënstad, hij had een vader die uit huis gehaald werd, verloor vriendje Arie, verloor zijn vriendin Magdalena... Adam is getrouwd met Alena. Beiden gaan vreemd. Ze lijken zich niet te kunnen hechten door de trauma’s uit hun jeugd. Ze lijken niet van elkaar te kunnen houden. Ook het leven van Alena – en haar trauma’s – speelt een rol in het boek.

Voortdurend speelt de vraag: blijf ik in Tsjechië of vertrek ik uit het land. Adam leefde even in Amerika, en toch ging hij weer terug naar deze dictatuur. Zijn broer zit in Engeland en toch hoopt de familie dat hij terugkomt. Ondanks alle ‘ellende’ in Tsjechië kan hij niet uit het land vertrekken. Ook dat is een dilemma dat voortdurend speelt in het boek.

De burger, de mens staat centraal in het boek. Hoe is het om op te leven in deze communistische dictatuur waar alles wat je doet gevolgd wordt, waar je eigenlijk niemand kunt vertrouwen. Een dictatuur die is ontstaan vanuit een bezetting door de Duitsers in WO II. Veel burgers hebben trauma’s opgelopen door die bezetting en vervolgen hun leven daarna onder dicatuur van de Sovjetunie. Bizar eigenlijk.

Citaat: 'Hoelang was het geleden dat hij ernaar verlangd had langs zo’n lichtbundel omhoog te klimmen en aan zijn lot te ontsnappen?'

Behalve dat we een aantal mensen volgen in een communistische dictatuur, staan er ook af en toe filosofische beschouwingen in het boek. Dat deed me denken aan Oorlog en Vrede van Tolstoj. Ook in dat dikke boek stond de mens en zijn relaties centraal en hoe zij reageerden op de situatie waarin ze beland waren, ook een oorlog. En ook geeft Tolstoj zijn beschouwing erop. Zoals Klíma aan het eind van het boek (pagina 512) ook doet, en wat voor mij het belangrijkste thema is.

Citaat: ‘Zijn laatste zaak was afgesloten. Wat bleef er over voor een rechter als hij niet naar eigen inzicht mocht vonnissen? Wat bleef er voor mensen over als ze hun mond niet open mochten doen? Tot wie, tot wat in deze wereld konden ze zich nog wenden?
Het enige wat overbleef was je eigen leven.'

Rechter tussen twee vuren is een goed gevuld boek. Het liefst lees ik boeken zoals deze, hoe handhaaft de mens zich als hij onder druk staat.

Ik geef het boek 5 sterren.