Indringende roman

De indringende roman ‘Onder de Vlinderboom’ van Pauline Vijverberg is een knap geconstrueerd verhaal dat de verschrikkingen van het kampleven ten tijde van de Boerenoorlog aan het einde van de negentiende eeuw in Zuid-Afrika laat zien. Daarnaast is het de zoektocht van wetenschapster Iris, die een eeuw later haar roots vindt.

Het verhaal begint vanuit het perspectief van het jonge meisje, Clara. Met haar tweelingbroer Tony en moeder, Anna, komt ze rond 1898 in het concentratiekamp Irene, nabij Pretoria, terecht. In heel veel boeken en films worden de gruwelijkheden van concentratiekampen beschreven: de modder, honger, hitte en kou, ziekte en dood en knechting alom, kortom niet voor te stellen gruwelijkheden die mensen elkaar aandoen. Ook Pauline Vijverberg waagt zich eraan en beschrijft de verschrikkingen goed ingeleefd, ontroerend en toch met een zekere afstand. Ze doorspekt haar taal met mooie zinnen, die soms uit gedichten komen die ze achterin het boek verantwoord en die het verhaal een extra laag geven. Aanvankelijk weten we als lezer niet wat de Clara-stukken hebben uit te staan met de hoofdstukken vanuit het perspectief van Iris, maar dat wordt heel kunstig ontrafeld.

Iris leeft honderd jaar later in Amsterdam aan het begin van deze eeuw. Ze is een moderne jonge vrouw, gedreven wetenschapster in de epigenetica. Ze onderzoekt vrouwen die zwanger werden tijdens en kort na de Hongerwinter en de invloed die hun ondervoeding en trauma’s hebben op de ongeboren vrucht en het latere leven van hun kinderen. Iris trekt het onderzoek breder naar vrouwen in de concentratiekampen ten tijde van de Boerenoorlog. Haar moeder heeft Zuid-Afrikaanse roots en gaandeweg wordt de link duidelijk tussen Iris en Clara.

Ik heb genoten. Het boek is moeilijk weg te leggen, de korte afwisselende hoofdstukken zijn boeiend en nemen je mee in de wereld van de twee vrouwen. De Clarahoofdstukken spraken me bijzonder aan. Hoewel Iris als vrouw van vlees en bloed goed uit de verf komt, vond ik haar verhaal wat wijdlopig. Er werd te veel bijgehaald wat voor het verhaal er niet toe doet. De toevalligheden, zoals de tweelingen, die zich in het verleden en heden in alle familielijnen herhaalden, vond ik wat veel. Het kan, maar misschien wat té.

Dat de geschiedenis zich over de eeuwen herhaalt, en dat de blauwdruk van je latere zelf in de baarmoeder ontstaat is een mooie thematiek, daarnaast kunnen de verschrikkingen van oorlog niet vaak genoeg benadrukt worden en wat er destijds tijdens de Boerenoorlog plaast vond weten misschien niet veel mensen.