Jeroen Brouwers - Cliënt E. Busken

E. Busken is een bejaarde heer, lijdend aan zowel alzheimer alsook rook- en alcoholverslaving, en opgenomen in een zorginstelling waarvoor hij eigen benamingen bezigt als gesticht, inrichting, gijzelaarsbewaarschool. Het boek beschrijft een dag uit dit leven, van het vernederende douchen ‘s morgens tot de desastreus verlopen barbecue ‘s avonds. De lezer maakt kennis met verschillende medebewoners van wie de zotte, zelfverklaarde vriendin van Busken, Mieneke Kalckbrander, het meest naar voren treedt.

Buskens stille verzet tegen zijn, in zijn ogen hem opgedrongen, situatie is zich doofstom te houden. Hij heeft onduldbare pijn in zijn rug, naar zijn overtuiging het gevolg van de val in zijn eigen huis met de rollater die niet op de rem stond. Hij klapte toen achterover met zijn hoofd op de stenen vloer. Daarom ook verdraagt hij geen onverwachte aanraking; vanwege de pijn, maar ook vanwege de schrik die hem dat steeds oplevert.

Meneer Busken dicht zichzelf verregaande kwaliteiten toe van allerlei aard, die hem in staat stelden onder de groten der aarde te verkeren. Aanvankelijk zette deze glanzende carrière mij als lezer op het verkeerde been aangaande zijn persoon. Dat komt ook door het erudiete taalgebruik waaruit blijkt dat hij een belezen man moet zijn geweest in zijn nog niet in alcohol opgeloste bestaan. Met omwegen, via gesprekken met de psychiater, de psycholoog, de directeur vd instelling, de maatschappelijk werker etc. - gesprekken waar E. Busken vastgesjord in zijn rolstoel bij zit en niets zegt - kom je beetje bij beetje te weten hoe het werkelijk zit. Het ontbreken van ook maar enige realiteitszin riep bij mij het beeld op van een narcist. Maar het is ook mogelijk dat hij al sinds zijn vroegste opgroeien bij een liefdeloze moeder, waarvan flarden in zijn huidige bestaan voorbijkomen, vluchtte in zijn fantasie. Het feit dat de officiële instanties over E. Busken niets kunnen vinden - onbestaanbaar volgens mij voor een zo bekende persoonlijkheid als hij ‘zegt’ te zijn geweest - lijkt dat te staven.

Het klinkt tegenstrijdig, maar dit inhoudelijk sombere verhaal is geschreven met humor en veel knappe en/of geestige woordspelingen. De gedetailleerdheid van Buskens waarnemingen op zijn omgeving en zijn commentaren daarop zijn grandioos. Hij denkt in associaties, komt maar voor de helft op woorden, geeft daar zijn eigen draai aan, verzint nieuwe woorden, maar voor de lezer blijft het toch helder en goed te volgen. Erg knap van schrijver Brouwers. Zijn taal is virtuoos. Zelf denk ik dat enige belezenheid of leeservaring bij de lezer het volgen van dit verhaal vergemakkelijkt en het leesgenot vergroot. Ik ben anders bang dat mensen die weliswaar graag, maar om redenen weinig lezen, het boek toch eerder zullen wegleggen. De zinnen, die eigenlijk gedachten zijn, jagen maar door. Ook ik moest af en toe stoppen om geestelijk op adem te komen. Ook ik moest woorden opzoeken die ik nog niet kende. Maar ik pakte het boek met plezier en vol verwachting elke keer weer op om door te lezen.