Opvoeding of indoctrinatie

"De Kleindochter" van schrijver Bernhard Schlink belicht de situatie dat een 70-jarige boekhandelaar na het overlijden van zijn vrouw Birgit ontdekt dat zij al op jonge leeftijd een kind heeft gekregen bij een getrouwde man in het destijds zich achter het "ijzeren gordijn" bevindende Oost-Duitsland Dit vond plaats in 1964.
De man, Kaspar genaamd, was in dat jaar dermate verliefd op Birgit dat hij voor haar wel wilde verhuizen naar Oost-Duitsland. Zij wilde echter dolgraag naar het westen vluchten, maar dan zonder het kind, want dat zou de vlucht te moeilijk maken.
Het kind wordt derhalve via een vriendin (Paula) afgestaan aan de biologische vader Leo en diens vrouw.
Kaspar heeft tijdens zijn huwelijk nooit geweten van het door Birgit afgestane kind, maar komt daar achter via door haar achtergelaten memoires.
Daarin leest Kaspar ook dat Birgit nog wel op zoek wilde gaan naar haar kind, maar dat is er dus niet van gekomen.
Inmiddels is de Wende achter de rug, reizen door heel Duitsland is nu weer mogelijk en Kaspar besluit om de zoektocht naar het kind van Birgit te ondernemen. Hij slaagt er in om haar te vinden in een dorp in Sachsen.
Ze heet Svenja, is getrouwd met Björn en heeft een dochter van 14 jaar oud.
Deze dochter heet Sigrun en zou je dus met wat fantasie een kleindochter van Kaspar kunnen noemen, hoewel er geen bloedverwandschap is en er ook geen juridische basis voor is.
Het interessantste deel van het boek begint na de kennismaking van Kaspar met het gezin van Svenja en Kaspar. De maatschappelijke opvattingen in dit gezin kun je omschrijven als rechtsradicaal. Dit uit zich in het verheerlijken van de vroegere nazi-ideologie en de Duitse cultuur. Ook het ontkennen van de Holocaust, de haat jegens niet-Duitsers en andere stereotype gedragingen maken onderdeel uit van dit gedachtengoed. Zelfs de waarheid achter het dagboek van Anne Frank wordt ontkent.
In dit milieu is het meisje Sigrun grootgebracht en het is niet verwonderlijk dat zij hier achter staat.
De schrik om dit te ervaren is voor Kaspar nogal groot en hij staat nu voor het dilemma hoe hier mee om te gaan.
Hij wil dermate graag omgang met Sigrun hebben dat hij de ouders een groot geldbedrag ter beschikking stelt uit een gefingeerde erfenis, maar onder de voorwaarde dat Sigrun regelmatig bij Kaspar mag komen logeren.
Dit gebeurt inderdaad en nu mag Kaspar proberen om Sigrun, op tijden dat zij bij hem in Berlijn logeert, op de hoogte te brengen dat de werkelijkheid toch wel even anders in elkaar zit. Dit doet hij door haar te laten luisteren naar muziek van niet-Duitse componisten, haar kennis te laten maken met Joods cultureel erfgoed, en musea en concerten te bezoeken.
Helaas slaagt hij er niet in om haar wereldbeeld te veranderen. Sigrun is zelfs lid van een extreem rechtse terreurgroep die bij een aanslag op een linkse politicus door de politie wordt gezocht. Kaspar wordt dus met een hoop problemen geconfronteerd en hij vraagt zich af waar hij aan begonnen is.
Uiteindelijk zal Sigrun met de van Kaspar gestolen bankpas het land kunnen verlaten en begint zij een nieuw leven in Australië.
Het einde van het boek geeft niet alleen aan hoe ingrijpend een bepaalde opvoeding in het leven van een kind is, maar ook hoe moeilijk het later is om bepaalde patronen te veranderen.
Religie is een voor de hand liggende associatie. Vanzelfsprekend neem je het geloof van je ouders over, maar wanneer blijf je dit geloof trouw en wat gebeurt er met je als je hier aan begint te twijfelen ?
Het boek van Bernhard Schlink legt op eenvoudige wijze bloot met welke dilemma's je te maken krijgt als je je gaat inzetten voor de, volgens jou, goede zaak. Werd Kaspar gestuurd door de emotionele ontdekking van het onbekende kind van de alcoholistische Birgit en moest hij hier mee verder vanwege zijn vroegere liefde voor haar ?
Had hij zich niet beter bij de feiten neer kunnen leggen en zich uitsluitend bezig kunnen houden met zijn boekwinkel ?
Wie zal het zeggen.
Een andere interessante vraag is of je een verrader (of rat) bent, zoals Timo, als je deel uit maakt van een groep waarin een persoon naar jouw mening zeer gevaarlijk is voor andermans leven. Geef je deze persoon aan bij de politie of doe je niets.
De Nederlandse vertaling van het boek is in orde.
Af en toe moest ik een zin terug lezen omdat hij grammaticaal niet lekker liep, maar dat kan aan mij gelegen hebben.
Wel moet de uitdrukking op blz. 312 voor "als iets ooit gebeurt" zijn: "vroeg of laat" en niet "vroeger of later".
Het einde van het boek werd op ongeloofwaardige wijze afgerond, zoals bijv. de mogelijkheid voor het Juilliard conservatorium in New York, plotseling bevriende advocaten, de vlucht van Sigrun naar Australië en de vreemde liefdesrelaties van Kaspar.
Het opdelen van mensen in slechts twee verschillende soorten, namelijk linksen en rechtsen kwam bij mij overigens ook wat overdreven en ongenuanceerd over.