Een goed begin blijft soms half werk

Ieder najaar trekken miljoenen zangvogels van Europa naar het warme zuiden, een spectaculair natuurverschijnsel dat zich voor het grootste deel 's nachts voltrekt. Verrassend is ook dat de vogels het volgende voorjaar terugkeren naar vrijwel exact dezelfde plek als waar ze een half jaar eerder vertrokken, soms tot op de struik of boerenschuur nauwkeurig. Ik was dan ook erg benieuwd naar het boek Huiswaarts dat als ondertitel heeft "Het wonderbaarlijke instinct van trekvogels en andere migrerende dieren".

Het boek is ingedeeld in drie delen rond het thema 'huis'. Deel één begint wat aarzelend met een verslag van de auteur, de Amerikaanse bioloog Bernd Heinrich, waarin hij getuige is van het terugkeren van twee kraanvogels op hun broedplek. Daarna volgen een aantal fascinerende hoofdstukken over het migratiegedrag van vogels, nachtvlinders, dagvlinders, sprinkhanen en zelfs bladluizen. Tussendoor komen ook honingbijen, waar Heinrich zelf veel onderzoek naar heeft gedaan, veelvuldig aan de orde. De vele voorbeelden maken dit deel zeer de moeite waard, zeker omdat het eindigt met de vraag hóe vogels zo goed kunnen navigeren. Een verhaal dat begint met "Zugunruhe" - de trekonrust - van spreeuwen en uitkomt bij pigmentcellen in het rechteroog van de roodborst!

Hierna dwaalt het boek in het tweede deel langzaam maar zeker af van het thema uit de ondertitel. Heinrich blijft weliswaar boeiend verhalen over diergedrag dat "iets met huizen" te maken heeft (het bouwen van een huis, het schoon houden ervan) maar over migratie gaat het niet meer.

In het derde deel van het boek raakt zelfs het hoofdthema huis uit beeld en wordt het meer een persoonlijk verhaal over van alles en nog wat ("aanverwante zaken" noemt de auteur het zelf). Thematisch dieptepunt van het boek is een verslag van de najaarshobby van de auteur, als hij rond zijn huis jacht maakt op herten. Dit heeft weinig meer met het centrale thema van het boek te maken. Het boek eindigt vrij plotseling met een hoofdstuk over het fenomeen van extreme zwermen, wat juist wel weer over migratie gaat.

Resumerend lijkt het wel alsof de auteur twee verschillende boeken wilde combineren: populair-wetenschappelijke bespiegelingen over migratie van dieren enerzijds en persoonlijke observaties over de natuur en de jacht rond zijn huis anderzijds. Dit zie je ook terug in de twee verschillende vertelperspectieven die worden gebruikt en steeds worden afgewisseld. Het geheel komt daardoor wat rommelig over, en dat is jammer want met iets meer moeite had de auteur het geheel tot twee boeken kunnen uitwerken. Nu is het veel schakelen voor de lezer en valt een gevoel van teleurstelling na het derde deel niet te onderdrukken.