Bloemrijke zoektocht zonder spanning

Vier vogelaars gaan in 2009 op zoek naar een extreem onbekende vogelsoort: een nachtzwaluw die nog nooit door iemand is gezien, dood noch levend. Het enige dat bekend is over de vogel is een vleugel, opgeraapt op de Nechisar hoogvlakte in Ethopië in 1990. Op basis van die enkele vleugel hebben wetenschappers besloten dat het om een nieuwe soort gaat: de nechisarnachtzwaluw.

In "Nachtvogel – een zoektocht naar de zeldzaamste vogelsoort ter wereld" doet vogelaar Vernon Head (1967) uit Kaapstad verslag van de expeditie. Hij heeft daar eigenlijk maar een half boek voor nodig, ondanks allerlei zijpaadjes, want iets na de helft staat het team al oog in oog met de nachtzwaluw. Ik verklap hier niets, want op de eerste bladzijde van het boek (de inhoudsopgave) is deze spoiler al te zien.

In het tweede gedeelte gaat Head meer beschouwend in op vragen als: waarom delen we dieren op in soorten, hoe definiëren we een soort, en waarom kijken we graag naar zeldzaamheden? Het is onduidelijk waarom Head voor deze opbouw heeft gekozen: het oogt onevenwichtig en heel spannend is het verhaal op deze manier ook niet.

Het boek bevat veel bloemrijk taalgebruik en de vergelijkingen buitelen soms over je heen. Je moet er van houden. "De wolken die in de lucht waren gekrijt wuifden als de witte vlaggen van een onzichtbare juichende menigte." Of: "Het ochtendlicht voelde als een open gaan, als het omslaan van een bladzijde." Wie te veel van dit soort zinnen krijgt voorgeschoteld, heeft al snel geen trek meer.

Tegelijkertijd zijn er ook zinnen om in te lijsten: "Voor vogelaars is een vogel in een kooi geen vogel, maar slechts een treurige herinnering aan een vogel." Of deze: "Vogels kijken is een gedeelde ervaring, niet alleen tussen de kijker en de vogel, maar, even belangrijk, tussen kijkers onderling. Alleen in die gezamenlijkheid kan een vraag een discussie worden en kennis een plek waar de waarheid verblijft."

Head laat zich in het boek kennen als avonturier en natuurliefhebber maar toch ook (het moet gezegd) als soortenjager, waarbij alles draait om het zien van zeldzame vogels. Head maakt niet duidelijk waarom het team – na al die moeite - niet iets meer energie stopt in het vastleggen van de vogel. Het afvinken van de vogel op ieders persoonlijke lijstje gaat kennelijk boven alles. Veelzeggend is ook de poging van het team om de nechisarnachtzwaluw te vangen: na één poging geeft het team het op. Had hier niet meer in gezeten?

Opmerkelijk is een rekenfout in het boek. Op de achterkant en op blz 11 staat dat de expeditie tweeëntwintig jaar na de vondst uit 1990 plaats vindt. Maar verderop in het boek blijkt de expeditie plaats te vinden in 2009 (blz 68), het correcte jaar. Ook zou je de ondertitel fout kunnen noemen, al is het vermoedelijk een verkooptrucje. Weliswaar is over de nechisarnachtzwaluw vrijwel niets bekend, maar de zeldzaamste vogelsoort op aarde is het in ieder geval niet, blijkt uit het boek zelf.

Zelf stond ik ooit oog in oog met een Moorse nachtzwaluw. Het was één van de meest spectaculaire momenten die ik mij als vogelaar kan herinneren. Toch heb ik die combinatie van spanning en euforie, die in het geval van de nechisarnachtzwaluw nog veel groter zou moeten zijn, niet goed geproefd in het boek. Ook hier had meer in gezeten.