Een knappe en bloedstollende constructie

‘I didn’t want to harm the man. I thought he was a very nice gentleman. Soft-spoken. I thought so right up to the moment I cut his throat.’ (p. 246)

Wat moet ik nog schrijven over een oneindige klassieker als In Cold Blood wat niet allang door iemand anders opgetekend is? Tegen deze bespreking zat ik al maanden aan te hikken, omdat ik, laten we eerlijk wezen, er toch niets nieuws over te melden zou hebben. Het is een verschrikkelijk banaal verhaal, op onweerstaanbare en destijds vernieuwende wijze door Capote op papier vereeuwigd. Dit wisten we al. Ook mijn kennis van Capote zelf is zeer beperkt: het was een curieuze en uiterst getalenteerde man, zoals zoveel schrijvers curieus en uiterst getalenteerd zijn. Er zijn boeken over hem geschreven, films over hem gemaakt. Belangrijke man, denk ik dan, maar daarmee doe ik Capote én mezelf tekort.

Hoe vlieg je zo’n boekbespreking dan aan? Wat heeft het voor nut om over dit boek te ratelen? Maar dan direct daaropvolgend: waarom moet het nut hebben? En voor wie? Voor mezelf toch zeker? Laat ik het dan dicht bij mezelf houden. Geen grote grepen, de boel – de historische significantie, de uitvinding van New Journalism en faction, de vermaarde literaire kwaliteiten die al lang en breed door experts zijn uitgemeten – de boel laten en puur kijken naar wat het verhaal met little old me deed. Ik keer terug naar de zomer.

Eindelijk was ik in het boek begonnen, waarvan ik in 2017 in Manchester een beduimeld exemplaar oppikte bij een overdekte marktkraam voor een luttele quid, dat iedereen behalve ik al gelezen leek te hebben. Kleine lettertjes, grote reputatie. Op de achterflap stond slechts: it began as a documentary study of a brutal, senseless murder – it became a tragic masterpiece, a classic of our time. Na de eerste bladzij viel gelijk op hoe soepeltjes Capote schreef. Geen enkele zin voelde geforceerd aan, alsof hij het zo uit z’n mouw schudde. Vakmanschap, want ik weet uit eigen ervaring hoe moeilijk het is om je zinnen zo moeiteloos te doen aanvoelen (té geforceerd: het is een van de meest gehoorde klachten op mijn eigen schrijven, haha). Om dat consistent door te voeren in 343 pagina’s met piepkleine lettergrootte is een formidabele prestatie.

Wat ik nog veel bewonderenswaardiger vond is hoe Capote van twee ordinaire roofmoordenaars volkomen driedimensionale karakters weet te maken. Karakters waarvan je de motivaties begrijpt en klakkeloos voor waar aanneemt, hoe fundamenteel oneens je het ook met ze bent. In de handen van een mindere schrijver zouden Dicky Hickock en Perry Smith als cartoon cutouts neergezet worden, maar laat het aan een meester als Capote over om diep in hun psyche te wroeten en te spitten en de duistere truffels die hij daar aantreft smakelijk te bereiden en uit te serveren. Hij laat het er zo simpel uitzien, maar in werkelijkheid zit er een drie-Michelinsterrenwaardige toewijding achter en dat merk je.

Deze hele vertelling van Capote begon letterlijk met een krantenknipsel waarin met een paar korte zinnetjes het drama van de familie Clutter uiteengezet werd. Van krantenknipseltje naar literair meesterwerk: doe het maar eens na. Hoe Capote naar de ontluisterende climax toewerkt is subliem. Perfect? Nee. Wel verdomd goed. Ik durf het bijna niet te zeggen, maar her en der is het boek soms betrekkelijk saai te noemen. De leesvaart wordt afgeremd doordat we overladen worden met triviale details, waardoor de sleur op de loer ligt. Temeer omdat je weet hoe het verhaal afloopt.

Dat laat onverlet dat In Cold Blood een knappe en bloedstollende constructie is en in mijn ogen met recht het label ‘klassieker’ draagt. Het boek maakte van mijn zomervakantie een waar feest. Over een paar jaar zal ik de Nederlandse vertaling van de hand van Therèse Cornips uit 1965 lezen, waarvan ik een tijd terug voor twee (!) euro een onberispelijke hardcover (!) vond bij de kringloop. Inderdaad, dit is zo’n boek waarvan ik gerust meerdere exemplaren in de boekenkast wil zetten.