Kruipt onder je huid

Het is bijna kerstmis als de tienjarige Jas tot God bidt of hij niet haar konijn, maar haar broer Matthies kan nemen. Matthies keert die dag niet terug van zijn schaatstocht; hij is door het ijs gezakt en verdronken. Het gereformeerde boerengezin lijdt onder dat verlies en de gezinsleven drijven steeds verder bij elkaar weg. Ouders trekken zich in zichzelf terug en hebben weinig aandacht voor hun nog levende kinderen. Die ontsporen daardoor steeds verder.

Na het uitbrengen van de dichtbundel Kalfsvlies debuteerde Marieke Lucas Rijneveld in 2018 met De avond is ongemak. In 2020 werd dit boek bekroond met de International Booker Prize. Het boek doet zijn titel eer aan, het is een wat ongemakkelijk boek om te lezen, maar het verhaal weet wel goed onder je huid te kruipen.

Na het verschrikkelijke verlies van Matthies gebeurt er niet veel in het gezin. Ze gaan naar de kerk, kijken alleen naar Nederland 1,2 en 3 (want daar is geen bloot op te zien) en ze werken in het boerenbedrijf. Kortom, de personages maken niets mee. Onder de oppervlakte broedt er echter van alles.

De ouders zijn duidelijk in de rouw, maar verliezen daardoor hun eigen kinderen uit het oog. Vanuit de ogen van de inmiddels twaalfjarige Jas zien we wat het effect daarvan is. Haar broer Obbe wordt steeds gemener en gewelddadiger, zo verdrinkt hij zijn hamster en zijn ook andere dieren en zelfs kinderen niet veilig voor hem (en ja, deze scenes zorgen voor wat ongemak bij de lezer). Jas snakt naar aandacht van haar ouders, maar die aandacht blijft uit. Het verdriet om haar broer kan ze geen plaats geven, kan ze niet samen met hen verwerken, want “over de doden praten we niet”.

Jas trekt haar jas niet meer uit, plast in haar bed en heeft al tijden last van verstopping, maar ouders gaan niet in op deze signalen dat er iets mis is. Ze lijkt, ondanks alles, ook wel redelijk haar gangetje te gaan, maar toch merk je aan haar gedachten dat het niet goed met haar gaat. Zo komen er af en toe verontrustende gedachten voorbij, zoals “Zo zei oma gisteren dat kraaien op het erf een voorteken zijn van een sterfgeval. Ik denk dat moeder of ik als eerste aan de beurt is”. Het fantasievolle, wat dromerige meisje lijkt steeds zwartere gedachten te krijgen.

Dit alles wordt prachtig weergegeven in lange, zeer beeldend geschreven zinnen. Af en toe voelt dat wat te veel van het goede, maar er zitten ook prachtige vondsten tussen. Dit is een boek dat je alleen al voor de mooie zinnen zou willen lezen.

De avond is ongemak is een prachtig geschreven boek, met een verhaal waar in eerste instantie vrijwel niets in lijkt te gebeuren, maar waar des te meer onder de oppervlakte speelt. Het verhaal eindigt met een klap en sluimert dan nog een hele tijd na.