Familie Stramer, Goldhammerstraat 20, Tarnów

De Poolse Mikołaj Łoziński is in Nederland een nog onbekende auteur, maar daar brengt hij met zijn roman ‘Stramer’, dankzij de vertaling van Charlotte Pothuizen, vast snel verandering in. ‘Stramer’ is in Polen al in 2019 gepubliceerd en was daar zelfs genomineerd voor de NIKE-prijs, de belangrijkste literaire prijs.

Stramer is de achternaam van een joodse familie, die in de periode tussen de twee wereldoorlogen in het Poolse Tarnów, op Goldhammerstraat 20 woonde. Het gezin Stramer huurt met z’n zessen een kleine onderetage, die bestaat uit één kamer en een keuken. Voor het toilet moeten ze naar de binnenplaats. Moeder Rywka, vader Nathan en hun zes kinderen Rudek, Salek, Nusek, Rena, Hesio, en Wela verdringen zich 's nachts op matrassen in hun krappe woning en vallen in slaap met dromen die veel verder reiken dan de Goldhammerstraat. Het gezin is arm, de kinderen moeten bijvoorbeeld door het geven van bijles zelf hun onderwijs bekostigen.
Tegen de achtergrond van het onopvallende dagelijkse leven, schrijft Łoziński het verhaal van het opkomende antisemitisme en de eerste uitingen van uitsluiting en haat.
Wanneer de jongere Stramers kennis maken met communistische ideeën, zien ze deze als de oplossing voor hun problemen: de partij geeft hen positie en perspectief, kortom houvast.
Uiteindelijk zal iedereen van het gezin de realiteit van het vooroorlogse Polen en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog onder ogen moeten zien.

Het gezin Stramer kent acht personages en elk van hen krijgt zijn eigen ruimte in dit boek. Dit betekent dat er met grote regelmaat van perspectief wordt gewisseld. Łoziński heeft een fascinerende galerij van personages gecreëerd, realistisch, soms grotesk en grappig, maar ook angstaanjagend, gebrekkig, met hun eigen behoeften en dromen. Zoals vader Nathan die enigszins naïef zijn briljante visioenen een kans wil geven, maar wat keer op keer mislukt. Door het grote aantal perspectiefwisselingen, raakte ik slechts gehecht aan enkele personages, maar voelde ik minder verbinding met ze dan ik zou willen. Alsof de personages mooi geschetst waren, maar ik meer diepgang wenste.

Mikołaj Łoziński heeft deze roman aan zijn vader Marcel Łoziński opgedragen, die geboren is op 17 mei 1940. De opa van Mikołaj heette Salomon (Salek) Stramer, waarop één van de personages is gebaseerd. Łoziński moest het verhaal van de familie Stramer creëren op basis van de weinige informatie waarover hij beschikte en uit historische bronnen, gebaseerd op onderzoek in archieven. Dankzij de vertelvorm van een roman kon hij gaten opvullen met zijn fantasie en hoefde hij zich niet volledig aan de feiten te houden.
In de grootste nog onafhankelijke krant van Polen, Wyborcza, zegt Łoziński in een interview hierover: "Mijn vader, aan wie ik "Stramer" heb opgedragen, vertelde me dat mensen meestal een grootmoeder en een grootvader hebben, en dat deze grootouders dan sterven. Eerst had mijn vader geen grootouders, maar nu heeft hij ze dankzij mijn roman."