"Geef acht!"

Zeg eens eerlijk: heb jij ooit van de Nederlandsche Leger en Vloot film gehoord? Nee? Echt niet??
Nou ….. ik tot voor kort ook niet. Maar hierin is nu verandering gekomen omdat ik het boekje Holland Neutraal van Tom Sas heb gelezen. De historicus Sas beschrijft gedetailleerd en voor de liefhebber ook met uitgebreide bronvermelding, hoe begin vorige eeuw het idee ontstond voor een heuse bioscoopfilm over het leger. En daar blijft het niet bij. Hij beschrijft wie er bij de totstandkoming betrokken waren, hoe de onderlinge verhoudingen lagen, welke problemen er waren door schaarste van filmmateriaal in oorlogstijd, hoe de film werd ontvangen en of er sprake was van een glorieuze rondtocht door de wereld.

Het fenomeen bioscoopfilm werd aan het begin van de vorige eeuw steeds populairder. Het was hét instrument om een grote massa te kunnen informeren en te kunnen vermaken met bewegend beeld. Filmmakers zoals de gebroeders Mullens (handelend onder de naam Firma Alberts Frères) zochten naar allerlei vernieuwende mogelijkheden om hun kunsten aan de man te brengen. De broers hebben een tijd samengewerkt maar op een gegeven moment creëren zij hun eigen werkomgeving, Albert in Amsterdam en Willy in Den Haag.

Willy Mullens is uiteindelijk dé man achter de film. Hij weet de Nederlandse regering ervan te overtuigen dat het een goed idee is om het Nederlandse leger en de Nederlandse vloot in beeld te brengen. Dat zou gebruikt kunnen worden om de burgers meer te laten weten over de dagelijkse bezigheden van het leger, om hen gerust te stellen dat het leger voldoende getraind, georganiseerd en van materieel voorzien was om uitdagingen vanuit het buitenland te kunnen weerstaan. Verder zou het ook prima promotiemateriaal zijn voor gebruik in de koloniën en het buitenland om Nederland goed op de kaart te zetten. Tegenwoordig hebben wij het vaak over “influencers”. Dit lijkt een moderne uitvinding door sociale media als Twitter en Instagram. Maar het blijkt zo oud als de weg naar Rome, alleen werd het voorheen aangeduid als propaganda :)

In de Eerste Wereld Oorlog heeft Nederland zijn uiterste best gedaan om neutraal te zijn en te blijven. Het is in onze huidige maatschappij, waarin Nederland overwegend een pro-Europa opstelling inneemt, best apart om te beseffen dat deze neutraliteit met name werd ingegeven door de angst om in een bepaalde hoek terecht te komen waardoor een aantal handelsactiviteiten misschien wel risico liepen. Waar ik steeds dacht dat de toenmalige neutraliteit iets was om trots op te zijn, begrijp ik door dit boek beter dat alles altijd toch simpelweg een kwestie van wikken en wegen is.

Het is zowel verfrissend als verbijsterend om te lezen over hoe er wordt onderhandeld welke onderwerpen en welke troepenbewegingen in beeld gebracht mogen worden en welke vooral niet. Hoe er voor gezorgd moet worden dat Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik voldoende te zien zijn. Hoe er iemand wordt aangesteld die toezicht moet houden bij de opnames en ook eerst de beelden moet beoordelen voordat het in de film verwerkt mocht worden. Alles wordt op alles gezet om het “beeld” dat Nederland en het buitenland over ons leger en vloot moest hebben, zo perfect mogelijk te maken.

Na de première is het natuurlijk afwachten hoe de film is ontvangen. Zoals te verwachten zijn er heel veel positieve berichten maar ook enkele meer kritische beoordelingen. En ook de onderlinge haat en nijd barst los (bijvoorbeeld de ontevredenheid binnen de parlementaire geledingen dat er niemand van de volksvertegenwoordiging bij de première aanwezig was).

Op internet is de film in totaliteit te bekijken. Ik heb dat gedaan zo ongeveer halverwege het boek, in ieder geval vóórdat Sas toe was aan het beschrijven van de diverse onderdelen die in de film aan bod komen. Vervolgens heb ik zijn tekst gelezen en dat maakte het nog completer. Eerlijk gezegd heb ik de film wel op dubbele snelheid afgedraaid, want de verwachtingen die wij nu hebben over de snelheid van handelen liggen toch wat anders dan destijds. Tom Sas heeft in het boek ook vastgelegd hoe de muzikale begeleiding die in de bioscopen werd verzorgd.

Mijn wereldbeeld is door Holland Neutraal zeker verder verbreed en verdiept. Door de mate van achtergrondinformatie bij een ruim 100 jaar oude film ben ik mij nu ook weer meer bewust van de invloed van promotie, beeldvorming en presentatie. Mooie “bijvangst”.