Verraderlijk verleden

Hilary Mantel (1952) schrijft korte verhalen, essays en romans. Haar meest bekende trilogie is die over Thomas Cromwell. Ze won met zowel het eerste als het tweede deel de Man Booker Prize en beide romans werden bewerkt voor toneel en televisie. In 2020 verscheen het langverwachte derde deel van de serie: De spiegel & het licht. De Nederlandse vertaling door Harm Damsma en Niek Miedema werd gepubliceerd door Meridiaan uitgevers.

De spiegel & het licht is het slotstuk van het verhaal over Thomas Cromwell. Hij heeft zichzelf opgewerkt aan het hof van Henry VIII, maar langzaam begint zijn positie bedreigd te worden: door de adel, de wispelturigheid van de koning en buitenlandse machten. Politieke spelletjes, afkomst, verworven kapitaal en de drukkende aanwezigheid van het verleden maken het leven van Cromwell steeds ingewikkelder en onzekerder.

“Zeven jaar kostte het de koning om Anne te krijgen. Drie jaar heeft zij mogen regeren. Drie weken kostte het om haar voor het gerecht te brengen. Drie hartslagen om een einde aan haar leven te maken. Maar toch, drie hartslagen, zowel van hem als van haar. Hun inspanning moet aan al het overige worden toegevoegd.”

De manier waarop Mantel haar lezers in het eerste deel van het boek helpt herinneren aan wat er in Wolf Hall en Het boek Henry aan deze geschiedenis voorafging is formidabel. Het heden – de afwikkeling na de executie van Anna Boleyn – en het verleden zijn met elkaar verweven in subtiele herhalingen en nieuwe details, waarin wederom dromen, geesten en bijgeloof een grote rol spelen.

Vergeleken met het overzichtelijke tweede deel van de trilogie neigt dit derde deel af en toe naar langdradigheid. De schrijfstijl en de humor van Mantel blijven overeind en herkenbaar, ook in de nieuwe vertaling. Er zijn maar een paar details – een gewijzigde bijnaam bijvoorbeeld – waaruit voor de lezer duidelijk blijkt dat deze vertaling door anderen dan de vertaler van de eerste twee delen gemaakt werd.

De prachtige metaforen, de verwijzingen naar de mythologie uit de oudheid en Bijbelse verhalen, ze maken het werk van Mantel verschrikkelijk interessant en getuigen allen van een zeer intellectueel auteur, maar de vele bezoeken van Cromwell aan veel verschillende personages maakt het boek ook ingewikkeld. De gevoerde dialogen zijn niet altijd even interessant, hoewel ze op geen enkele plek niet relevant zullen blijken.

“Verraad kan uit elk willekeurig vel papier worden afgeleid, door wie daarop uit is. Een enkele lettergreep voldoet al. De macht ligt in handen van de lezer, niet in die van de schrijver.”

De verwijzingen naar de eerdere delen uit de trilogie maken het verhaal van Cromwell echt tot één geheel. Langzaam sijpelt het verleden van Cromwell steeds verder door in zijn en op die manier maakt Mantel haar verhaal netjes rond. Het geheel is een meesterlijk werk waarvan de structuur weldoordacht is en waarin geen enkel woord zonder verdere betekenis is opgeschreven.

Net als in de eerdere delen voegt elk detail iets toe aan het verhaal van Cromwell en zijn tijdgenoten, elke beschrijving staat in functie van het met vlagen spannende verhaal en je kunt de trilogie blijven herlezen zonder álle slimmigheidjes van Mantel te ontdekken. Een serie romans die zeker niet gemakkelijk is maar wel alle applaus meer dan verdient.