Utopie met een scherp kantje

Koen Caris kennen wij van zijn debuut Stenen Eten. Hij heeft zich nu gewaagd aan een boek dat in de nabije toekomst speelt. De Stad O. is een stad die gebouwd is rondom de kernenergiecentrale Martha, die schone, veilige en goedkope energie levert aan het hele land en drie buurlanden. De vierduizend werknemers worden Kinderen van Martha genoemd en de leidinggevenden heten Moeders. Er lijkt veel gevoel van gelijkheid te bestaan.
Via een uitgebreide procedure worden de werknemers geselecteerd in de andere wereld, die Daarbuiten wordt genoemd. De gelukkigen die door de selectie komen, krijgen een contract voor tien jaar tegen een bijzonder hoog salaris. Het voortijdig beëindigen van het contract betekent hoge geldboetes. De kinderen van Martha leven in de cirkelvormige stad O., waar alles wordt gedaan om de werknemers een gelukkig en zorgenvrij leven te laten leiden. De huisvesting is ruim en spotgoedkoop. Ieder probleem wordt snel en efficiënt opgelost door de organisatie “Tevredenheid & Woongeluk”.
Hiertegenover staat een onbegrensde loyaliteit aan Martha. Deze loyaliteit overstijgt alle andere verhoudingen, hetzij tussen echtgenoten, hetzij tegenover vrienden.
De hoofdpersoon is Bethe, die met haar man Tobias bittere armoede “Daarbuiten” verruilt voor het comfortabele leven in O., waar zij een aanstelling als lerares aan een basisschool krijgt. Geld speelt geen rol meer en zij maken deel uit van een hechte vriendengroep.
Hun gelukkige huwelijk wordt meer en meer overschaduwd door een kinderwens, die onvervuld blijft, ondanks verwoede pogingen, dwingende schema’s via een app en eetadviezen, met name van vrienden die ogenschijnlijk moeiteloos een gezin opbouwen.
Langzaam maar zeker begint Bethe te twijfelen aan de veiligheid van het leven in O. Zij wordt hierin gesterkt door haar waarnemingen en door een buurman, die door iedereen “gek” wordt genoemd, maar waar zij op gegeven ogenblik waarschuwingen op dit punt van krijgt. Kort na hun eerste echte contact hangen er regelmatig handgeschreven briefjes aan haar deur met dwingende adviezen over het eten en andere zaken.
Wanneer zij hierover openlijk vragen gaat stellen, onder andere in de burgerraad, beginnen de mensen, ook haar vrienden, zich tegen haar te keren. Zij voelt zich steeds meer een buitenstaander, ook tegenover Tobias, die veel extra overwerk doet en wiens loyaliteit duidelijk in de eerste plaats bij Martha ligt.
Het plotselinge en onverwachte vertrek van twee vrienden, waar later ook niemand meer over wil praten, sterkt haar in haar wantrouwen. Ook een vriend die ziek wordt en die vervolgens door iedereen wordt genegeerd, sterkt haar in het idee dat Martha niet zo veilig is als wordt beweerd.
Wanneer zij een korte uitstap doet naar Daarbuiten, onder andere om haar broer te bezoeken, besluit zij zich weer te conformeren aan het leven in O., en zij accepteert de corrumperende update van haar keuken die haar is aangeboden om haar te doen zwijgen. Maar de twijfels blijven bestaan. Hierin wordt ze gesterkt door het overlijden van een goede vriend en de gebeurtenissen rondom en na diens begrafenis.
Tobias wordt intussen beloond voor zijn harde werken en zijn loyaliteit aan Martha, maar juist dit is voor Bethe de druppel die de emmer doet overlopen. Zij neemt een drastische beslissing.
De sfeer in het boek doet sterk denken aan “Hard-boiled Wonderland” en “De stad en zijn onvaste uren” van Haruki Murakami, maar de uitwerking is natuurlijk heel anders.
In dit boek roept Caris een beklemmende sfeer op die de lezer dwingt om door te lezen. Daar heeft de lezer ook geen spijt van; het boek is zeker aan te raden.