Het klopt wel, maar boeit niet

Soms klopt een boek in literair opzicht, maar moet je jezelf dwingen om het uit te lezen. Materiaalmoeheid van Marek Sindelka over twee broers die uit een warm oorlogsland naar een koud noordelijk land zijn gevlucht, is zo’n boek.

Het boek concentreert zich op de vlucht. We komen dus niet te weten hoe hun leven daarvoor was en om welke landen het gaat. De jongens zijn elkaar kwijtgeraakt en afwisselend worden hun lotgevallen weergeven. Alleen maar ellende: in elkaar geslagen, beroofd, weggejaagd, opgelicht, vergiftigd, gevallen, bevroren, verhongerd, uitgedroogd, slapeloos, doodmoe. Alleen het slot biedt lichtpuntjes: de ene zegt dat het niet zijn broer is die is gestikt in een smokkelvrachtwagen; de ander verschaft zich toegang tot een blijkbaar eventjes verlaten huis, eet, drinkt en gaat een gewelddadig computerspel spelen.

De morele boodschap is duidelijk: bedenk welke ellende vluchtelingen hebben meegemaakt, wees gastvrijer.
De materiaalmoeheid kan slaan op verroeste roosters en de vermolmde planken die de vluchtelingen in de weg staan en op hun eigen uitgewoonde lichamen.
Haast alle tekst is beschrijvend, beeldend, lichamelijk, zintuiglijk.
Een keer, over de assemblagelijn van een autofabriek als een hectaren omvattend machinemonster, stapt Sindelka, uit het perspectief van de jongens. Ook is er een uitstapje naar het relaas van een Palestijnse jongen die een van zijn organen voor geld heeft verkocht.

Literair klopt het dus: de beperking, de universaliteit, de stijl. Waarom moest ik mezelf toch dwingen om het uit te lezen? Het punt is: al snel krijg je het vermoeden dat het hele boek alleen maar ellende zal beschrijven. Het verlangen van de broers, elkaar in een afgesproken noordelijke stad te treffen, verschaft onvoldoende spanningsboog. Die hele stoet van ellendige voorvallen is saai. Elke dag hetzelfde gerecht dooft de honger. Wel knap hoe Sindelka zich heeft weten in te leven in vluchtelingen, maar bij gebrek aan context is het moeilijk om je als lezer in de lijdende jongens in te leven. De lezer wordt murw gebeukt, maar onvoldoende geboeid.