Hartaderbreuk van de tijd

Peter Verhelst (1962) is dichter, romancier en regisseur. Die diverse stijlen worden op meesterlijke wijze gecombineerd in zijn meest recente roman Voor het vergeten. De achterflap vermeldt dat dit boek geschreven werd naar aanleiding van het plotse overlijden van de moeder van de auteur, maar dat het geen moederboek is. Het boek wordt daarentegen bestempeld als een ode aan de kunst en liefde. Kan een boek waarin rouw centraal staat, de overledene overstijgen? Gaat Verhelst voldoende aan zijn eigen situatie voorbij om universele waarden bloot te leggen?

De roman gaat alvast erg persoonlijk van start. Na een telefoontje van zijn vader – ‘Ik denk dat ma aan het doodgaan is’ – haast de auteur zich naar zijn ouderlijk huis. De tocht naar de slaapkamer is een hindernissenparcours, de trap een uitdaging die hij slechts struikelend en kruipend de baas kan. De angst, wanhoop en liefde in deze passage gaan door merg en been, en zetten de toon voor het boek. Zijn leven knalt tegen een muur aan. De hartaderbreuk houdt niet enkel het overlijden van zijn moeder in, maar is groter dan dat ene moment. Het is een hartaderbreuk “van de tijd die niet langer een geruststellende rechte lijn vormt, maar die, onderhevig aan woede, rauw verdriet, verbijstering, herinneringen en gemis, aan het wervelen gaat.”

Verstrikt in zijn eigen gedachten doet hij een poging om de rouwverwerking op papier te zetten. Het is een proces dat stap voor stap gebeurt, met vallen en opstaan, met stilstaan, terugkeren en plotse momenten van energie en inzicht. Het beeldende, ritmische taalgebruik waarvoor Verhelst bekend staat geeft op een stemmige manier die gemoedstoestand weer. Maar ook de stijl en opbouw sluiten er naadloos bij aan. Een vlot doorlopende tekst zou immers niet passen bij de haperende fase waarin de auteur zich bevindt. Veel toepasselijker zijn de korte stukjes tekst waaruit het boek is samengesteld; brokstukken van bedenkingen, herinneringen en observaties die worden afgewisseld met gedichten.

Het klopt dat dit geen klassiek moederboek is. Hoewel zijn moeder het centrum is, speelt ze als personage amper een rol. Het is dan ook niet zozeer haar lichaam dat de auteur zich later wil herinneren, maar eerder de blik van zijn vader:

“Hoe hij naar zijn vrouw kijkt, met ogen die strelen, omhelzen, omklemmen, kussen, schreeuwen, sprakeloos van onthutsing. En opnieuw. Kijken naar elke millimeter van dat gezicht, van die hals, die haren, die armen, die handen. En opnieuw. Zoals hij nooit eerder heeft gekeken, voor die ene, nee, voor de laatste, nee, nee, nee, voor de allerlaatste keer.”

De leefwereld van de auteur bevindt zich vanaf dat moment in het niemandsland tussen dromen en waken, waarin andere regels gelden die op hun beurt tot nieuwe inzichten leiden. Het boek start als persoonlijk verslag, maar door de referenties aan klassieke mythologie, kunst en natuur wordt het een universeel verhaal en stijgt de auteur wel degelijk boven zijn eigen situatie uit.

De rijke inhoud is ideaal voor lezers die graag een boek diepgaand analyseren. Zij zullen uren plezier beleven aan het ontrafelen van metaforen en symbolen, aan het verbinden van werkelijkheid en mythe. Tegelijk is dit boek voldoende toegankelijk voor lezers die liever dicht bij de tekst blijven. Verhelst neemt regelmatig de tijd om stil te staan en ideeën uit te leggen, zelfs om verschillende interpretaties op te lijsten. 'Gesprekken tussen kunstwerk en toeschouwer zijn per definitie uitwisselingen van misverstanden,' stelt Verhelst. De poëtische, symbolische kracht van Verhelsts schrijfstijl laat inderdaad toe dat elke lezer eigen interpretaties maakt en daar een persoonlijke zoektocht aan kan koppelen. Die vrijheid biedt een even troostrijke als inspirerende leeservaring.

Voor het vergeten is geen klassieke roman met een duidelijke verhaallijn, het is een verzameling van emoties die op een versplinterde manier tot uitdrukking komen in een enorme beeldenkracht – verpletterend en prachtig tegelijk.