God heeft twee gezichten

Een boek geschreven in 1971. Bekroond met de Pulitzer prijs. Vertaald in het Nederlands in 2019. Een verslag van één jaar waarin auteur Annie Dillard aan de Tinker Creek, Virginia USA woonde.

Pelgrim langs Tinker Creek. Dat woord Pelgrim komt verder in het boek helemaal niet voor. Wat is dan de betekenis van dat woord? Na lezing van het boek (b)lijkt het Dillard zelf te zijn. De essentie van dat Pelgrim zijn moet liggen in het (onder)zoekende karakter van het boek. Een zoektocht naar de betekenis van de wereld, de natuur, God en de mens. Een beschouwing. Een onderzoek. Pelgrim lijkt niet te gaan over een fysieke voetreis over grote afstand. Het gebied van onderzoek, Tinker Creek, is redelijk beperkt. In ieder geval geen tocht van vele honderden kilometers. Wel weer één die een jaar duurt en alle seizoenen beschrijft zonder dat die als echte indeling van het boek gebruikt wordt. Er zijn niet 4 hoofdstukken met de jaargetijden als titel.

Het boek kent twee gedeelten. Een gedeelte waarin de natuur beschreven wordt als een complex geheel met een veelheid van soorten en varianten daar weer op. Een ongebreidelde rijkdom.
De tegenhanger wordt gevormd door het tweede gedeelte wat de natuur beschrijft als een absolute vorm van verspilling waarin overleven, eten en gegeten worden voorop staan. Waar dieren zich op de eigen jongen, die net geboren zijn, werpen, om de volgende generatie te voeden.
In het midden vinden we het hoofdstuk ‘Overstroming’ als een soort van breuk tussen de twee werelden.

In het nawoord beschrijft Dillard iets van haar ambities (en worsteling) met dit boek en de thema’s. Het beschrijven van God, en dus de natuur, in twee gedaanten benoemd zij achtereenvolgens als de ‘via positiva’ (de Schepper van overvloed), en ‘via negativa’ (de Schepper als destructor). Eigenlijk had dit nawoord beter een voorwoord kunnen zijn om het doorgronden van het boek iets gemakkelijker te maken.

Het boek probeert iets van de zin van de schepping en de plaats en rol van een God daarbinnen te beschrijven. Een passend antwoord heeft Dillard overigens niet. Dus het blijft een open vraag. Ze benadert het antwoord op de vraag door de natuur in Tinker Creek gedetailleerd te observeren. Door goed en nauwgezet te kijken. De natuur, inclusief onszelf, is immers de aard van de schepping. Door het observeren en beschrijven vanuit de twee Gods perspectieven probeert ze tot een antwoord te komen.

Het boek kent dus, naast een beschrijving van de natuur, ook een filosofische component. En zoektocht (vandaar Pelgrim?) naar hoe de mens zich verhoudt tot de natuur en God. Het heeft daardoor ook iets Boeddhistisch. Zie dit citaat: ‘De dood van het ik waarover de grote schrijvers het hebben is geen gewelddadig gebeuren. Het is niet meer dan je laten meegaan in de wenteling van het grote stenen hart van de aarde. Het is niet meer dan het langzaam tot stilstand komen van de doordravende wil en het snaterende intellect: het is wachten als een holle klok, zijn tong tot zwijgen gebracht. Fuge, race, quiescent. Het wachten zelf is de essentie.’

Haar observaties van de natuur getuigen van oog voor detail. Zie bijvoorbeeld dit citaat: ‘Het verhaal van de Monarch vlinder die, net als vogels, naar het zuiden migreert. Sommigen van hen steken in één ruk het Lake Superior over waarbij ze een vreemde bocht maken. De hypothese hierbij is dat ze een zeer lang geleden verdwenen gletsjer ontwijken.’

Een complex boek wat zich niet gemakkelijk laat lezen. Ten eerste door de vragen die Dillard tracht te beantwoorden. Maar ook door het taalgebruik in het boek. Prachtige zinnen, maar niet altijd even toegankelijk.

Niettemin een indrukwekkend boek wat aanzet tot nadenken. Over fundamentele vragen. De thema’s lijken zwaar. Maar worden eigenlijk best licht gebracht. De observaties over haar stukje Tinker Creek zijn werkelijk prachtig!