Lezersrecensie
Eerbetoon aan Jan Zwartendijk
In de hem typerende journalistieke stijl brengt Jan Brokken de degelijk gedocumenteerde geschiedenis van Jan Zwartendijk. Als Nederlands consul in Kaunas (Litouwen) hielp hij tussen juli en augustus 1940 duizenden uit Polen gevluchte Joden aan een uitreisvisum voor Curaçao. Samen met de Japanse consul Chiune Sugihara in Kaunas ( die voor het Japanse doorreisvisum zorgde) en de Nederlandse ambassadeur Leendert de Decker in Riga, bood Zwartendijk hen een levensreddende vluchtroute. Dankzij de door hen uitgeschreven visa bereikten duizenden Joden met de Trans Siberië Express Japan om zich van daaruit over de wereld te verspreiden (slechts enkelingen reisden effectief door naar Curaçao). Doordat op één visum meestal zo’n drie à vier mensen reisden, zijn dankzij ‘de Engel van Curaçao’ wellicht zo’n 10 000 Joden aan de gaskamers ontsnapt.
De publicatie vanDe Rechtvaardigenbetekent niet in het minst een eerherstel voor Jan Zwartendijk. Zwartendijk, de bescheidenheid zelve, vertelt tijdens en na de oorlog niemand over zijn visa-demarche (alleen zijn vrouw en node zijn kinderen waren hiervan op de hoogte) en na de oorlog volgt geen enkel eerbetoon, noch door de Nederlandse autoriteiten, noch door de joodse gemeenschap.
Integendeel, in frebruari 1964 wordt Jan Zwartendijk op het Ministerie van Buitenlandse Zaken gesommeerd om er een reprimande in ontvangst te nemen omdat hij in Kaunas de visa had uitgeschreven. Ook de Yad Vashem-eretitel ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’ wordt hem door de joodse gemeenschap geweigerd omdat hij door zijn acties zogenaamd geen persoonlijk gevaar zou hebben gelopen. Dat hij naar het door Duitsland bezette Nederland moest terugkeren, werd hierbij gemakshalve vergeten.
Zwartendijk was allesbehalve uit op onderscheidingen, maar de uitbrander van BZ was er hem te veel aan en werkte op zijn gemoed. Bovendien vroeg hij zich na de oorlog heel vaak af wat er met de vluchtelingen was gebeurd na hun vertrek uit Litouwen. Zwartendijk kreeg na het beëindigen van de oorlog immers nooit hoogte van het lot van ‘zijn’ Joden. Waren ze de oorlog heelhuids doorgekomen, of werden ze tijdens hun doorreis door Rusland al opgepakt en in Siberië vastgehouden? Feit is dat Zwartendijk door de duizenden overlevenden allerminst onder de brieven of telefoontjes werd bedolven …
Een week na zijn overlijden ontving de familie Zwartendijk een lijst met de namen van alle Joden die het dankzij Zwartendijk, de Decker en Sugihara hadden gered.
Zwartendijk is dus niet alleen in onwetendheid gestorven over het lot van ‘zijn’ Joden, maar ook dat zijn kinderen alles in het werk hebben gesteld om hem het eerherstel te bezorgen dat hij verdiende, heeft hij niet meer mogen meemaken. Na heel wat pleidooien en lobbywerk werd de naam Jan Zwartendijk in 1997 alsnog toegevoegd aan de erelijst van Rechtvaardigen onder het Volk. In Kaunas kwam in 2003 een plaquette ter nagedachtenis van Zwartendijk en op 15 juni 2018 werd er een gedenkteken onthuld. Deze publicatie van Jan Brokken is de kers op de taart.
Brokken maakt in De Rechtvaardigen duidelijk dat de eer niet alleen Sugihara toekomt. De Japanse consul had weliswaar ook lang op eerherstel moeten wachten, maar kreeg ten slotte bij leven een heldenstatus, compleet met een memorial museum in Japan én in Litouwen (Kaunas). De rol die Zwartendijk heeft gespeeld, wordt in deze musea immers schromelijk onderbelicht. Sugihara mocht het ook nog– en als enige Japanner - meemaken opgenomen te worden op de erelijst Rechtvaardigheden onder het Volk.
Niets van dat alles was voor Zwartendijk weggelegd. Een mooier eerherstel dan dit pakkende verhaal van Jan Brokken om Zwartendijk alle eer toe te dichten voor de Curaçaovisa, had hij zich niet kunnen dromen.
In het kluwen van feiten en data lijkt het me een huzarenstukje om de lezer in dit verhaal in te wijden, maar Brokken slaagt erin de veelheid aan informatie op het juiste moment en in schijfjes op de lezer los te laten, zodat de geschiedenis van de Curaçaovisa overzichtelijk, en vooral: inzichtelijk, gestalte krijgt. Dat het Zwartendijk is die alle egards verdient, laat Jan Brokken niet na in de verf te zetten.
De rechtvaardigenis zo’n boek waarvan je droomt dat er bij wonder pagina’s zullen bijkomen naarmate het einde nadert.
bewerken.
De publicatie vanDe Rechtvaardigenbetekent niet in het minst een eerherstel voor Jan Zwartendijk. Zwartendijk, de bescheidenheid zelve, vertelt tijdens en na de oorlog niemand over zijn visa-demarche (alleen zijn vrouw en node zijn kinderen waren hiervan op de hoogte) en na de oorlog volgt geen enkel eerbetoon, noch door de Nederlandse autoriteiten, noch door de joodse gemeenschap.
Integendeel, in frebruari 1964 wordt Jan Zwartendijk op het Ministerie van Buitenlandse Zaken gesommeerd om er een reprimande in ontvangst te nemen omdat hij in Kaunas de visa had uitgeschreven. Ook de Yad Vashem-eretitel ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’ wordt hem door de joodse gemeenschap geweigerd omdat hij door zijn acties zogenaamd geen persoonlijk gevaar zou hebben gelopen. Dat hij naar het door Duitsland bezette Nederland moest terugkeren, werd hierbij gemakshalve vergeten.
Zwartendijk was allesbehalve uit op onderscheidingen, maar de uitbrander van BZ was er hem te veel aan en werkte op zijn gemoed. Bovendien vroeg hij zich na de oorlog heel vaak af wat er met de vluchtelingen was gebeurd na hun vertrek uit Litouwen. Zwartendijk kreeg na het beëindigen van de oorlog immers nooit hoogte van het lot van ‘zijn’ Joden. Waren ze de oorlog heelhuids doorgekomen, of werden ze tijdens hun doorreis door Rusland al opgepakt en in Siberië vastgehouden? Feit is dat Zwartendijk door de duizenden overlevenden allerminst onder de brieven of telefoontjes werd bedolven …
Een week na zijn overlijden ontving de familie Zwartendijk een lijst met de namen van alle Joden die het dankzij Zwartendijk, de Decker en Sugihara hadden gered.
Zwartendijk is dus niet alleen in onwetendheid gestorven over het lot van ‘zijn’ Joden, maar ook dat zijn kinderen alles in het werk hebben gesteld om hem het eerherstel te bezorgen dat hij verdiende, heeft hij niet meer mogen meemaken. Na heel wat pleidooien en lobbywerk werd de naam Jan Zwartendijk in 1997 alsnog toegevoegd aan de erelijst van Rechtvaardigen onder het Volk. In Kaunas kwam in 2003 een plaquette ter nagedachtenis van Zwartendijk en op 15 juni 2018 werd er een gedenkteken onthuld. Deze publicatie van Jan Brokken is de kers op de taart.
Brokken maakt in De Rechtvaardigen duidelijk dat de eer niet alleen Sugihara toekomt. De Japanse consul had weliswaar ook lang op eerherstel moeten wachten, maar kreeg ten slotte bij leven een heldenstatus, compleet met een memorial museum in Japan én in Litouwen (Kaunas). De rol die Zwartendijk heeft gespeeld, wordt in deze musea immers schromelijk onderbelicht. Sugihara mocht het ook nog– en als enige Japanner - meemaken opgenomen te worden op de erelijst Rechtvaardigheden onder het Volk.
Niets van dat alles was voor Zwartendijk weggelegd. Een mooier eerherstel dan dit pakkende verhaal van Jan Brokken om Zwartendijk alle eer toe te dichten voor de Curaçaovisa, had hij zich niet kunnen dromen.
In het kluwen van feiten en data lijkt het me een huzarenstukje om de lezer in dit verhaal in te wijden, maar Brokken slaagt erin de veelheid aan informatie op het juiste moment en in schijfjes op de lezer los te laten, zodat de geschiedenis van de Curaçaovisa overzichtelijk, en vooral: inzichtelijk, gestalte krijgt. Dat het Zwartendijk is die alle egards verdient, laat Jan Brokken niet na in de verf te zetten.
De rechtvaardigenis zo’n boek waarvan je droomt dat er bij wonder pagina’s zullen bijkomen naarmate het einde nadert.
bewerken.
2
Reageer op deze recensie
Meer recensies van iBoek
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
