Ode aan een era

De neergang van een era, de ondergang van het Habsburgse rijk, het einde van een wereld. Dat is de hoofdmoot van Radetzkymars.Ook met de von Trotta’s, een onder de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie tot de adelstand verheven familie, gaat het van kwaad naar erger. Joseph Roth vertelt aan de hand van deze (groot)vader-zoonroman niet alleen de neergansgeschiedenis van drie generaties von Trotta, maar ook de zwanenzang keizer Franz Joseph en zijn rijk.

Luitenant bij de infanterie, Joseph Trotta redt in 1859 op het slagveld van Solferino het leven van de nog jonge keizer Franz Joseph wat hem een adelijke titel oplevert. Later verneemt baron Joseph von Trotta und Silpolje, zoals hij nu heet, dat de geschiedenisboeken een loopje namen met de waarheid en misnoegd besluit hij het leger te verlaten om, net als zijn voorouders, als landman verder te leven. Zijn zoon Franz von Trotta mag –tegen alle regels van de adelstand in- geen dienst nemen in het leger, maar bekleedt het voorname ambt van districthoofd. Die vindt op zijn beurt echter dat het een echte von Trotta betaamt om deel uit te maken van het keizerlijke leger en stuurt zijn zoon, Carl Joseph, prompt naar de cadettenschool. Zo is de cirkel rond.

Carl Josephs bewondering en fascinatie voor grootvader Joseph is mateloos. Hij ziet het als zijn plicht om als kleinzoon van de held van Solferino zijn vaderland, en vooral de keizer, te dienen. Maar ‘soldaatje spelen in vredestijd’ spreekt hem van lieverlede steeds minder aan. Zijn overplaatsing naar een uithoek van het rijk, corruptie en een slabakkende moraal zetten hem aan het drinken en maken van hem een gokverslaafde. Carl Joseph dreigt de schandvlek op het geslacht von Trotta te worden, zeker wanneer hij op het punt staat het leger te verlaten. De tijden en de zeden zijn duidelijk niet meer wat ze een halve eeuw geleden waren. De keizer is oud en zijn dienaren twijfelen openlijk aan het voortbestaan van de dubbelmonarchie. Maar ondertussen is Wereldoorlog I al aangebroken en alweer put Carl Joseph moed bij het schilderij van grootvader Joseph en besluit zijn land toch te blijven dienen. Ook al sterft hij in uniform, een heldendood is het allerminst. Vader Franz, oud en gebroken door de strapatsen van zijn zoon, overleeft hem om twee jaar later – in hetzelfde jaar als keizer Franz Joseph – eveneens het loodje te leggen. Einde van het geslacht von Trotta, einde van de dubbelmonarchie.

Doorheen het macroverhaal van het ten onder gaan van Keizer Franz Josephs dubbelmonarchie, weeft Joseph Roth op magistrale wijze het microverhaal van een geslacht keizerlijke getrouwen. Zowel de monarchie als de von Trotta’s kabbelen, over de generaties heen, hun gewisse ondergang tegemoet. Dat blijkt bij Joseph Roth heel subtiel uit details: luitenant von Trotta sneuvelt op banale wijze, er bengelt een druppel aan de neus van de oude keizer …
Roth fileert de karakters van zijn personages en in een niet geëvenaarde stijl, dompelt hij – zelfs 80 jaar na publicatie - zijn lezers onder in een voor goed voorbije era.