Muzikaal en melancholiek

Frances de Pontes Peebles is een geboren Braziliaanse en schrijfster van romans en korte verhalen. Ze groeide op in Miami en woont nu in Chicago. Ze debuteerde met haar prijswinnende roman The Seamstress (2008), die is vertaald naar het Nederlands als Naaister van Pernambuco (2015). Haar tweede roman is Dochters van de Samba (2019) (The Air You Breathe (2018)), vertaald door Monique de Vré.  

‘Probeer de Samba te herleiden en je zult geen enkele oorsprong vinden. [..] De Samba is afkomstig van meesters en slaven, uit salons en krottenwijken, uit steden en plantages, van mannen en vrouwen. Je kunt de oorsprong niet vinden, dus waarom zou je het proberen? Je kunt beter gewoon lekker gaan zitten luisteren naar de muziek.’  

In Dochters van de Samba is, zoals de titel doet vermoeden, een grote rol weggelegd voor de Samba. Het boek is doordrenkt van muziek en zang. De Samba is geen vrolijke muziek (met uitzondering van de Marchinka Samba, de opzwepende muziek van het carnaval), maar een ritmische klaagzang die een ieder voelt en raakt.  

Het is Dores die begint met vertellen. Ze werd geboren op een suikerplantage en door haar moeder verstoten. Nena, de kokkin, neemt haar op maar veel liefde krijgt ze niet en ook de kans op een goede toekomst is er niet. Haar kansen keren wanneer de plantage een nieuwe eigenaar krijgt en Dores een gezelschapsmeisje voor dochter Graça wordt. Het is het begin van een bijzondere vriendschap, vol dromen over zingen en beroemd worden. Maar de wereld is hard voor meisjes en vrouwen, en de weg naar succes is lang en niet zonder offers.  

Dores is nu oud en eenzaam en kijkt terug op haar leven dat ze had met Graça en Vinicius, leider van de Blue Moon band. Haar reflecties op het leven zijn zwaarmoedig en somber, en helaas ook langdradig door gebruik van complexe zinnen. Beter leesbaar zijn de verhalen over hun jeugd op de plantage, de tijd in Rio en het leven in Amerika. Die worden op meeslepende wijze verteld en zorgen voor een goede balans met het heden, hoewel ook daar de melancholie een boventoon voert.  

De schrijfster weet de setting en de sfeer van het Brazilië van de jaren '30 en '40 van de vorige eeuw goed neer te zetten. Met een beeldende stijl komt de wijk Lapa in Rio tot leven, net als de optredens van de jonge dames in louche gelegenheden. Ook de jaren die de personages doorbrengen in Amerika zijn realistisch weergegeven en het aanwezige racisme en de vooroordelen betreffende Zuid-Amerikanen komen aan bod. De wereld verandert en zijdelings druppelt de veranderende politiek door in het verhaal. De opkomende dictatuur in Brazilië en de invloed van de oorlog spelen op de achtergrond als Graça en de Blue Moon band hun hoogtepunt bereiken.  

De personages zijn goed uitgewerkt; Graça blijft onder alle omstandigheden de dame die ze was en Dores is de schaduw die de ster laat schitteren, maar echt gelukkig worden ze nooit. Van de Samba bandleden is vooral Vinicius een belangrijk personage – dat deel wordt van zowel Graça als Dores. Er zit zoveel emotie en herinnering in alle levens, die ze nooit kwijtraken maar die zich wel uit in de muziek. Dores en Vinicius die schrijven en Graça zingt.  

Elke nieuwe episode in het boek wordt voorafgegaan door de tekst van een Samba, zowel in het Engels als in het Nederlands en dat lied speelt een rol in het verhaal. Hoewel de teksten het hart van de Samba en de zwaarte van het leven weergeven, zijn het losse woorden en geven ze niet hetzelfde gevoel als een gezongen versie.  

Dochters van de Samba is een muzikaal maar melancholiek levensverhaal, waarin onderlinge verhoudingen van macht en onmacht, verdriet en liefde vol diversiteit zijn verweven met muziek tot een meeslepend avontuur.