De mens verandert nooit

Na de bestseller Een klein leven werd reikhalzend uitgekeken naar de nieuwe roman van Hanya Yanagihara. Naar het paradijs lost de hooggespannen verwachtingen in, maar wel op een totaal andere manier dan de meeste lezers zullen denken. Hoewel het opnieuw een controversieel werk is, is het behalve qua omvang – bijna 700 pagina’s – in niets te vergelijken met Een klein leven. Beviel die roman je niet, loont het zeker de moeite om Naar het paradijs toch een kans te geven.

De omvang van het boek heeft niet enkel te maken met Yanagihara’s weelderig proza, maar ook met het feit dat het totale werk opgebouwd is uit drie delen die als aparte verhalen gelezen kunnen worden. Het eerste deel speelt zich af in 1883, de twee volgende telkens honderd jaar later. Op die manier wordt een verleden en toekomst geschetst van een fictief, maar herkenbaar Amerika. Elke periode heeft een bijhorende schrijfstijl, een ingreep die mooi tot uiting komt in de vertaling van Inger Limburg en Lucie van Rooijen.

In het eerste deel staat David op het punt om uitgehuwelijkt te worden aan de veel oudere Charles. David lijdt aan een mysterieuze ziekte die hem erg onzeker maakt en waardoor hij geneigd is om veiligheid boven avontuur te kiezen. Het tweede deel speelt zich af in 1993 en verschilt drastisch in stijl, context en omgeving. Enkel de voornamen van de personages blijven dezelfde. Dat zorgt voor enige verwarring, omdat je automatisch verbanden zoekt tussen beide delen. Dat de verhalen los van elkaar staan, en de personages totaal niets met elkaar te maken hebben, is een bevreemdende ervaring. Zo is Eden in het eerste deel Davids zus, en in het tweede deel zijn beste vriendin.

Na een al te gedetailleerd tweede deel wordt het tempo in het derde verhaal behoorlijk opgevoerd. Omdat je ondertussen weet wat van jou als lezer verwacht wordt, kost het minder moeite om hierin mee te gaan. Maar er is geen reden om je gezellig met het boek in de zetel te nestelen. Deel drie neemt de lezer mee naar een pandemietijdperk dat op een beklijvende manier herkenbare hedendaagse elementen bevat.

De lezer moet bereid zijn om de personages los te laten en om zich met een open geest te focussen op een nieuwe verhaallijn. Omdat de personages goed uitgewerkt worden, duurt het even voor je een naam kan lezen zonder de voorstelling uit eerdere delen eraan te koppelen. Bovendien is het best frustrerend wanneer een deel eindigt met een cliffhanger en je niet te weten komt wat er verder met de personages gebeurt. Ook hier rekent de auteur op de verbeeldingskracht van de lezer.

Ondanks de op zichzelf staande verhalen is er wel een thematische samenhang. Zo komt in elk onderdeel een verwijzing naar Amerika als een land met zonde in het hart, en naar het idee dat het paradijs er voor iedereen anders uitziet en pas bereikt kan worden als je een keuze maakt tussen wat van je verwacht wordt en wat je zelf wilt. Hoe verschillend de tijdgeest in de afzonderlijke delen ook is, de angst voor ziekte en eenzaamheid is diepgeworteld, waardoor de maatregelen die getroffen worden om gezond en verbonden te blijven vergaand kunnen zijn. Het gebruik van dezelfde voornamen ondersteunt de idee dat de mens in wezen niet verandert, en blijkt uiteindelijk een meerwaarde te zijn in deze ongewone roman.

Met Naar het paradijs stelt Hanya Yanagihara de lezer voor een uitdaging: kun je plotlijnen loslaten, uit bekende kaders treden en je fantasie inzetten? Als dat lukt, ben je al een behoorlijk eind op weg naar een paradijselijke leeservaring.