Hoe een taal een volk vormt. En andersom.

"Friese portretten: hoe een Vlaming Friesland ontdekt”. Dat tweede deel van de titel, die doet het 'em. Die maakte mij nieuwsgierig. Want waarom zou nu juist een Vláming geïnteresseerd zijn in de provincie Friesland?

Dat wordt al gauw duidelijk uit de inleiding. De Vlaming Pieter Jan Verstraete ziet parallellen en overeenkomsten tussen de Vlaamse en de Friese Beweging. In beide gevallen gaat het om minderheidsgroeperingen die strijden voor hun eigen identiteit, hun eigen status en met name ook hun eigen taal. Waar het Vlaams onder druk staat van het Frans, zo staat het Fries meer dan eens onder druk van het Nederlands.

Verstraete heeft er behoorlijk wat werk van gemaakt. Tussen 1988 en 2008 ging hij elk jaar met zijn echtgenote naar Friesland en verdiepte zich in het levenswerk van een aantal grote Friese strijders. Elke keer schreef hij daarover een opstel, een portret, dat vervolgens verscheen in het Vlaams-Nederlandse jaarboek Zanniken.

Als voornamelijk fictie-lezer ben ik gewend om dóór te lezen. Dat heb ik bij deze bundel ook gedaan. En dan bereik je op een gegeven moment wel even een verzadigingspunt. Want dan wordt het wel heel veel van hetzelfde, dezelfde namen, dezelfde ontwikkelingen, dezelfde resultaten, hetzelfde genootschap, dezelfde onderlinge discussies waardoor zo'n genootschap weer uiteenvalt in andere samenwerkingsverbanden en zo verder. Maar elk portret is natuurlijk weer net vanuit een ander persoonlijk perspectief geschreven en dat maakt deze bundel toch echt interessant.

Het is uitermate informatief om te lezen over de opgang en ondergang van het Fries, de Friese Beweging en alles wat daarbij hoort. Mijn familie van vaderskant komt van Schiermonnikoog. Dat Waddeneiland heeft ook een eigen taal, maar die taal raakt steeds verder in de vergetelheid. Een belangrijke voorvechter voor de Schiermonnikoger taal was Lammert Wiersma. Mijn broer (woonachtig op Schier) heeft nog een collectie boeken en van Wiersma met name poëziebundels in de eilandertaal. Leuk om doorheen te bladeren, maar het is voor mij geen levende, actieve taal meer. Zelf vind ik het Schiermonnikoogs veel melodieuzer klinken dan het Fries, het schijnt ook meer Deense invloed te hebben. Maar toch wordt het vaak gezien als één van de vele Friese dialecten. Ik heb eigenlijk nooit eerder zo uitgebreid stilgestaan bij het feit dat het ooit echt anders is geweest. Dat de Friezen hebben moeten strijden voor het terugveroveren van hun taal en identiteit. De portretten van Verstraete maken duidelijk dat het allemaal niet vanzelf is gegaan en dat er ook echt een bewustwording onder de Friezen moest plaatsvinden. Er is ook lang getwijfeld of het Fries wel geschikt was voor literatuur en poëzie en in andere tijden werden juist weer vraagtekens gezet bij de geschiktheid van de taal voor het dagelijks leven.

Overigens was het af en toe wel benauwend om alle portretten te lezen. Er komt een beeld naar voren over deze Friese strijders wat niet altijd alleen maar positief is. Ongetwijfeld als gevolg van die aandacht voor behoud van volk en taal, hadden relatief veel strijders sympathieën voor het fascisme en de strijd voor het behoud van, kortweg, het Germaanse ras. Eén voor één zijn zij voorbeelden van autodidacten of van de overtuiging dat je jezelf ongeacht jouw afkomst kan ontwikkelen op maatschappelijk, cultureel en politiek terrein. Laten we het maar in het perspectief van destijds blijven bekijken en ervan uitgaan dat huidige taalstrijders, of dat nu in Friesland, Nederland of elders is, een zuivere bedoeling hebben, gericht op taal- en identiteitsbehoud maar zonder de intentie om anderen en anderstaligen uit te sluiten.

Inmiddels is het belang van eigen taal en mentaliteit trouwens op een grotere schaal merkbaar. Met een zekere regelmaat wordt in het nieuws aandacht besteed aan het "verengelsen" van het (universitair en hoger) onderwijs. De angst leeft dat het Nederlands als wetenschapstaal verdwijnt. Het is daarom goed om af en toe eens stil te staan bij de niet-vanzelfsprekendheid van taal in alle varianten. Deze bundel van Verstraete kan daar goed bij helpen.

Op mijn eigen boekenblog schrijf ik vaak ook wat meer wat een boek voor mij persoonlijk betekent. Ook voor deze Friese portretten geldt dat ik onder de titel Volk en taal daar een net wat uitgebreidere ervaring heb gepubliceerd. Leuk als je daar ook een kijkje neemt.