“Is de oorlog voorbij, Mutti?” (…) “Nee”, zei zijn moeder.

Een boek over de nasleep van de Tweede Wereldoorlog met een aantrekkelijke cover in sepia waarop een vluchtende jongen staat afgebeeld en een intrigerende titel die zorgt dat je dit boek meteen oppakt in de boekhandel wanneer je in deze periode geïnteresseerd bent. Door een van de eerste flashbacks (augustus 1945 - het einde van de oorlog) komt de lezer meteen achter de oorsprong van de zin “Ik laat je niet achter”. Maar dan blijkt ook dat de jongen van de cover, de “vondeling” niet kan zijn.

HET VERHAAL VAN STEFANO, verteld door de alwetende verteller die overigens de lezer steeds voor de voeten loopt met zijn vele flashbacks en flashforwards en vele herhalingen.
Stefano, Italiaan, 24 jaar oud, is zoals zovelen na de oorlog onderweg naar huis. Hij is dun, uitgemergeld, schriel, graatmager, maar hij is een overlever. Hij is alleen op weg en loopt via de puinhopen van Berlijn, richting Dresden dat aan de andere kant van de rivier ligt om uiteindelijk naar de mediterrane kliffen van Amalfi te gaan waar hij woonde met zijn moeder en zijn eeuwig kibbelende zussen Teresa en Nina. Hij denkt aan zijn moeder die het niet aan had gekund dat jij zich had aangemeld voor het leger van Mussolini, samen met zijn neef Beppe. “De wanhoop in zijn moeders ogen zou hem nog lang bijblijven”.
Wanneer hij net wat geslapen heeft in een veld, bemerkt hij het lijk van een jonge vrouw naast hem, met daarnaast een jongetje van een jaar of vier met een mand waarin een dode baby ligt. Het jongetje zegt niets, is duidelijk heel getraumatiseerd en kijkt hem smekend aan. Stefano wil hem eigenlijk niet mee nemen maar bezwijkt toch voor de hulpeloze blik van de jongen. Misschien kan hij hem ergens onderweg onder proberen te brengen. Dat gaat niet lukken. Michal wil bij hem blijven…. De mand gaat ook mee. Stefano moet de jongen af en toe dragen en komt maar moeizaam vooruit. “Ze moeten allebei een zware last met zich mee dragen. Stefano denkt terug aan de bommen, de kogels en het vuur (…).” Herinneringen?!

Dit is het begin van het verhaal rondom Stefano, dat totaal slechts enkele maanden beslaat, maar door de vele, vele flashbacks naar de oorlog, naar het verleden van de andere vier hoofdpersonen beslaat zijn geschiedenis toch 478 bladzijden. Uiterst traag wordt de plot ontrafeld. We ontmoeten afwisselend de anderen: Erich, de Nazi, de jaloerse, keiharde Rosalind en haar door de oorlog zwaar getraumatiseerde man Georg en Monique die in haar jeugd vele harten op hol deed slaan

Uiteindelijk komen alle verhaallijnen bij elkaar. Toevallig, geloofwaardig of niet. Veel ellende door verraad en wraak. De wereld is klein, ook in de naoorlogse chaos.… Zeker is dat er voldoende spanning is door de geheimzinnigheid en de onbetrouwbaarheid van de hoofdpersonen en zeker door de ongebreidelde fantasie van de schrijfster die voortdurend informatie achterhoudt dan wel de hoofdpersonen leugens laat vertellen of hele of halve waarheden laat verzwijgen. Niemand is eigenlijk wat hij voorgeeft te zijn. Niemand is echt helemaal slecht of in en in goed. Hoewel, er zijn wel uitzonderingen… De lezer wordt voortdurend op het verkeerde been gezet. En wil eigenlijk wel weten hoe het nu uiteindelijk precies in elkaar zit. Het is daardoor wel een pageturner.

Een minpuntje vond ik dat de flashbacks niet cursief gedrukt waren. Het had mij veel heen en weer geblader en leeswerk gescheeld. Vooral de eerste 100 bladzijden. Weliswaar stond er wel een tijdsaanduiding vóór het hoofdstuk, maar dan toch middenin in het hoofdstuk werd er naadloos overgegaan naar het heden, in dit geval: de tijd van na de oorlog. Het boek verdient ook nog wel een tweede correctie qua spelling en weggelaten letters/woordjes.
******
Positief, om daarmee deze recensie te eindigen, vond ik de uitmuntende beschrijvingen van zowel personen, gevoelens, gedachten, psychoses, als bijvoorbeeld ook van de natuur, het landschap.
Een voorbeeld: vooral de beschrijving van de moeder van Erich bezorgde me kippenvel:
Blz. 346 – “de dag dat ze de moorden pleegde, bezorgde ze zichzelf een leven dat nog erger is dan de dood”. Eerder hadden we al gelezen op blz. 114: “Ze heeft een gerimpeld litteken dat op verschillende plaatsen op haar voorhoofd in de plooien van haar huid verdwijnt en er weer uit tevoorschijn komt. Er hangt kwijl aan haar kin. Haar blauwe ogen staren de straat in, maar er is geen herkenning in te lezen. Ze heeft geen enkel benul van tijd of plaats, en ze draagt geen herinneringen met zich mee. Het lijkt alsof ze vanbinnen compleet is uitgehold.”

In heel weinig woorden, voel je in het volgende citaat dat Rosalind heeel diep weggestopt toch een hart en gevoel heeft en dat ze toch niet zo’n Duits ijskonijn is… Op blz. 235, het lukt haar om Michal in bad te doen, dan lezen we:
“Heb je een achternaam? “Ja” “En dat is?” “Nazibastaard”. Rosalind krimpt in elkaar bij dat woord alsof het persoonlijk is bedoeld, alsof hij haar net zo noemde.”

Een echt positief voorval in het boek, vond ik het moment aan tafel waarop Michal door het “pantser” van de zwaar getraumatiseerde Georg weet te breken… Dat kan alleen een kind zo doen…
Blz. 197: “Michal geeft de knikker uit de mand een zetje, waardoor die wankel over de tafel rolt, richting Georg, en vlak voor hem tot stilstand komt. Iedereen kijkt naar Georg, nieuwsgierig, verbaasd, in afwachting van de volgende woede-uitbarsting. Maar Georg heft zijn hoofd op – het huilen is plotseling gestopt – pakt de knikker op en rolt hem voorzichtig over de tafel, terug naar Michal. (…) Michal pakt de knikker op en rolt hem weer naar Georg, maar deze keer duwt hij te hard, waardoor hij begint te stuiteren en op Rosalinds bord terecht komt, waar nog eten op lift. Georg kijkt er even naar en barst dan in lachen uit. (…) en de zachte, hikkende lach van Michal. Het gelach houdt nog even aan (…) Rosalind die eerst nog een beetje onzeker is, kan ook niet anders dan glimlachen nu ze ziet dat Georg blij is, nu ze hoort dat hij plezier heeft. Als de klok een plokkend geluid maakt, lacht Georg weer, terwijl hij dat geluid hiervoor nog nooit heeft opgemerkt.”

Ik geef Liviero toch drie sterren. Ik heb er lang over getwijfeld. Eigenlijk 3,5 sterren namelijk.
Het vele researchwerk dat Liviero voor deze roman heeft gedaan is een pluim waard. Het is bijzonder dat we als lezer in de gedachten van een nazi(familie) konden kijken en een enkele keer de bijbehorende gevoelens meekregen. Ook van twijfel gelukkig.. Maar aan de andere kant zijn er te veel ongeloofwaardigheden en toevalligheden bij de zogenaamde ontknoping aan het eind van het boek. Bovendien belemmerde het heen en weer springen in de tijd en tussen de personen mijn "leesplezier" voor zover je dat bij een oorlogsroman kan zeggen.

Zeist, december 2019