Ik mocht hun stem zijn

Ik zie er een beetje tegenop om aan dit boek te beginnen, een literaire getuigenis van de beginjaren van Khomeini’s schrikbewind in Iran. Al die martelingen, al dat geweld dat de schrijver zelf heeft moeten ondergaan. ‘We gaan hier een mens van je maken’, lees ik op pagina 179. Want dat was Piruz Sabel, alter ego van de Shahbazi zelf, blijkbaar (nog) niet.

‘Hoe kan dit ooit gebeurd zijn’, eindigt EW Magazine zijn interview met de schrijver. En dat is precies wat er ook steeds door mijn hoofd gaat als ik dit boek lees. Waarom, waarom? Waarom doen mensen dit anderen aan, als ‘ware moslims’ die de zuivere mohammedaanse leer aanhangen. En niet alleen de leiders maar juist ook de gewone mensen die - zo snel na de aftocht van de Sjah – ‘gewoon’ mee lijken te doen. Is het een overlevingstactiek, of zijn mensen zo snel te indoctrineren door een nieuwe leider? Hoe zou ik zelf hebben gehandeld als ik niet in het vrije Nederland maar in het Iran van de jaren zeventig was geboren? Dit boek zet in ieder geval aan tot denken.

Piruz heeft vreselijke ouders. Ik zou bijna zeggen dat deze personages te eendimensionaal zijn neergezet, maar ook dit deel zal autobiografisch zijn. Waarom, waarom? Waarom loop je zo te schreeuwen naar je eigen zoons, waarom die obsessie met status en aanzien, waarom dwing je je zoon jouw dromen te verwezenlijken en waarom zo liefdeloos: ‘kinderen verwen je niet want van verwende kinderen komt niets terecht.’

Het boek begint met een introductie van alle personages en familieleden. Regelmatig kijk ik even naar de stamboom die gelukkig is toegevoegd. De hoofdstukken zijn kort met steeds een mooi gekozen titel die de lading dekt. Soms wordt een scène (deels) in de tegenwoordige tijd verteld. Dat is onnodig, want het is duidelijk dat alles zich afspeelt in het verleden. Het verhaal wordt chronologisch verteld.

Langzaam word je steeds meer meegezogen in het verhaal. De gruwelijkheden en martelingen houden niet op en laten de lezer in verbijstering achter. De schrijfstijl is zakelijk en de focus ligt op het vertellen van het verhaal. Piruz blijft als hoofdpersoon daardoor wat afstandelijk ook al maakt hij zoveel verschrikkelijks mee. Soms gaat het vertelperspectief even naar zijn vader of moeder. Veel meer komen we echter niet over hen te weten dan een bevestiging van de indruk dat beiden geen hart lijken te hebben.

Tegen het einde van het boek geeft Shahbazi uitleg over de reden van het meedogenloze gedrag van Khomeini en de zijnen: ‘Het gaat de machthebbers niet om het landsbelang of het welzijn van hun landgenoten. Ze vertegenwoordigen niet een natiestaat, maar een ideologie.’
Wat religie kan veroorzaken!

In 1983, op zijn negentiende, vluchtte Shahbazi uit Iran naar Nederland. Dit boek is Shahbazi’s getuigenis. ‘Ik mocht hun stem zijn’, lees ik in het Parool. ‘En zolang hun namen worden herhaald, heb ik mijn bijdrage geleverd.’ Het mooist en indringends zijn daarom de hoofdstukken met een naam in de titel van een vriend of vriendin die het niet heeft overleefd: ‘Haar naam was Fatemeh’ en ‘Zijn naam was Reza’. Hartverscheurend en onbegrijpelijk. Laat hun onschuld nooit worden vergeten.