Warm eerbetoon aan Saramago

Tot op heden is hij nog steeds de enige Portugese winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur. Hellebaarden is zijn laatste wapenfeit, tevens een onvoltooide symfonie van woorden. Zijn testament op literair gebied is noodgedwongen beperkt gebleven tot drie hoofdstukken en wat notities. José Saramago (1922-2010) begon aan zijn ultieme roman kort voor zijn dood.

Saramago vraagt zich af, of men ooit zou hebben gestaakt in een fabriek waar wapens worden vervaardigd. Aldus schept hij artur paz semedo – ja, zonder hoofdletters – een trouwe werknemer op de factureerafdeling van een wapenfabriek. Een film over de Spaanse Burgeroorlog en zijn vredelievende vrouw felícia (ze wonen evenwel niet samen onder hetzelfde dak): het zijn de twee aanzetten tot het opstarten van een onderzoek naar het beleid van zijn bedrijf. In het bijzonder over de woelige periode tussen 1936 en 1939. Artur ontdekt wel wat…

“Alle landen, wat ze ook mogen zijn, kapitalistisch, communistisch of fascistisch, fabriceren, kopen en verkopen wapens, en niet zelden gebruiken ze die tegen hun eigen inwoners.”

In Hellebaarden verzet de auteur zich scherp tegen uitbuiting en machtsmisbruik met geweld. Dit zijn niet toevallig twee onderwerpen die hem na aan het hart liggen. Bijzonder jammer dat Saramago niet de kans heeft gekregen deze roman helemaal van zich af te schrijven. Toch getuigen de drie hoofdstukken van de typische stijl van deze schrijver; zijn eigen interpretatie van het element interpunctie en het rijke woordgebruik vallen meteen weer op. Ook zijn aparte zin voor humor en verbeten ironie vind je terug in zijn laatste afscheidstekst.

Het uitgebreide nawoord van vertaler Harrie Lemmens zorgt voor heel wat verheldering. Tevens krijg je als lezer in het interview met de weduwe van de auteur een kijkje achter de schermen. José Saramago was bovenal een bewogen humanist en een denker; ook een mens met een echt geweten.

Oorspronkelijk zou deze roman Alabardas, alabardas, Espingardas, espingardas heten. Hellebaarden, hellebaarden, haakbussen, haakbussen… De illustraties in zwart- wit van Günter Grass maken het geheel bijzonder krachtig; ondanks dat het verhaal op zich slechts een zeventigtal pagina’s bevat. Een plus een is - in dit geval - gelijk aan drie.

Je zou je kunnen afvragen, of het uitbrengen van deze onvoltooide roman niet enkel en alleen dient om postuum geldgewin te halen… Wie wordt hier uiteindelijk beter van? Of is het een noodzaak om de laatste schrijfsels van deze eminentie - ruim aangekleed met een lang essay en een gesprek met zijn weduwe - te vereeuwigen in een boek? Voer voor discussie, wellicht. Toch maar besluiten, dat het aan de individuele lezer is om hierover een persoonlijk oordeel te vellen?

Hellebaarden: een warm eerbetoon aan deze Portugese grootheid. José Saramago is niet dood, hij leeft voort in zijn oeuvre!