Reflectief verhaal vol poëtische zinnen

Bij uitgeverij Ambo|Anthos verscheen een al wat oudere roman van de IJslandse schrijver Jón Kalman Stefánsson, die door Marcel Otten werd vertaald. Het verhaal speelt zich in zijn geheel af op dit koude, noordelijke eiland vol bergen, rotsen, vulkanen en ijs. De ruige natuur van IJsland vormt het decor voor dit familieverhaal, dat verschillende decennia omspant. Vanaf eind 19e eeuw ontvouwt zich geleidelijk een geschiedenis vol grote en minder grote gebeurtenissen uit het dagelijkse leven van het voorgeslacht van de ik-figuur. Langzaam maar zeker krijg je een beeld van zijn kleurrijke familieverleden waarvan slechts flarden herinneringen zijn overgebleven. Alsof de reuzenschaar, die boven een winkel in Reykjavík hangt, ze uit de tijd heeft geknipt.

Het verhaal begint met een 40-jarige man die terugkijkt op zijn kindertijd en vooral op de periode waarin hij als klein jongetje zijn moeder verloor. De pijn vanwege dat verlies is voelbaar aanwezig, maar wordt nergens expliciet uitgesproken. 'De kleren in de kast vragen naar haar, de schoenen vragen naar haar en het feestbestek (van Kerst) herhaalt constant haar naam,...' , Zinnen als deze roepen feilloos het beeld op van eenzaamheid, verdriet en het duistere gevoel van een verloren geraakt zijn in de eens zo vertrouwde omgeving. Wanneer op een dag een stiefmoeder haar intrede doet in het leven van het jongetje en zijn vader verbeteren de omstandigheden in het gezin niet. De zwijgende aanwezigheid van de stiefmoeder benadrukt nog eens extra dat er niet wordt gesproken over het geleden verlies. Alleen gelaten met zijn tinnen soldaatjes speelt de jongen voor het raam van het appartement dat hem uitzicht biedt over de straat en de stad. Zij zijn het die nog steeds de naam van zijn moeder kennen, aan wie hij de gebeurtenissen van de afgelopen dag vertelt en zij zijn het die geïnteresseerd zijn in de sterren.

Naast het verhaal van het jongetje wordt in het boek veel aandacht besteed aan het leven van de flamboyante en impulsieve overgrootvader. Het is zijn verhaal en dat van zijn vrouw dat veel impact heeft op de verschillende generaties en waardoor terugkerende patronen in de familie ontstaan. Het leven als zakenman gaat overgrootvader niet goed af en zijn ondoordachte beslissingen brengen zijn gezin in grote moeilijkheden. Aan het einde van de 19e eeuw wordt het gezin in grote armoede gedompeld, waardoor de relatie tussen beide echtgenoten behoorlijk onder druk komt te staan. Zeker wanneer ze verhuizen naar het binnenland van IJsland, maar steeds opnieuw zegt overgrootmoeder: 'Kom' en tachtig jaar later zit de ik-figuur aan de rand van Reykjavík.' (blz. 212). .

De sfeer in het boek wordt mede bepaald door diverse beschrijvingen van straten en steden, soms in een adem genoemd met het IJslandse landschap. 'Op een dag verrijzen vier flatgebouwen op een plek waar duizenden jaren geleden een moeras grasbulten omhoog joeg, vogels floten en ontelbare plukjes pluis uit het wolgras werden getrokken. Er is diep in de aarde gegraven, een lang vervolgen tijd komt aan de opppervlakte en meer snippen dan mijn vingers kunnen tellen verliezen hun nest, meer tureluurs, meer pleviers en veel te veel kevers, veel te veel onzelieveheersbeestjes worden dakloos, maar daarvoor in de plaats verrijzen vier flatgebouwen. ' (blz. 85). Het is de schrijfstijl van Jón Kalman Stefänsson die het boek tot een feest maken om te lezen. De vele metaforen en de poëtische zinnen zorgen voor een bijzondere leeservaring waarbij elk woord er toe doet. Het is verleidelijk om veel citaten te vermelden, zoals 'Ik zit tussen hen in als een komma tussen twee woorden' wanneer het jongetje mag meerijden met een vrachtwagen door de straten van Reykjavík. Deze woorden vormen een scherp contrast met zijn moeder, die als zestienjarig meisje een uitroepteken in de tijd was. Echter wat rest na het leven is slechts duisternis en geknetter in de sterren, samen met het geruis van de reis van onze aarde. Wat blijft is het spoor in de taal zoals het vierde en laatste kind van overgrootvader en -moeder, dat dichter werd.

Het geknetter in de sterren is een reflectief verhaal vol poëtische zinnen, wat soms fragmentarisch aandoet maar steeds de lezer meeneemt op een indrukwekkende reis door de familiegeschiedenis van de ik-figuur. Het literaire karakter van de roman kan in het begin de lezer wat afschrikken, maar wie doorzet vindt een ontroerend en meeslepend verhaal tegen het decor van de ongerepte en imposante natuur van IJsland.