Prachtige, gelaagde roman over een zoektocht naar het goede leven

Voor de leesclub van de Boekenreizigers lazen we dit keer de roman ‘Voorbij niemandsland’ van Igor Znidarsic.
Viktor is 11 als hij met zijn mama op de trein naar Nederland stapt. Naar zijn vader Simon die dan al in dat land woont en werkt. De kleine Viktor wordt aan zijn lot overgelaten in een land waar hij de taal niet spreekt en op school waar hij helemaal niets begrijpt en dus het perfecte doelwit van pesters is. Zijn ouders werken hard en Viktor is een jongen die niet veel zegt, die probeert zelf zijn problemen op te lossen, waardoor die zijn ouders grotendeels ontgaan. Zijn kindertijd is niet fijn, maar hij maakt er het beste van. Telkens weer moet hij een soort niemandsland voorbij om ergens aansluiting te vinden en keer op keer wordt dat lastiger.
We krijgen eerst een overzicht van de geschiedenis van de opa’s van Viktor, dat was even worstelen, maar wel de moeite waard. Hier zie je de beperkingen van een e-book. Een stamboom vooraan in het boek helpt dan niet echt.

Zijn grootvader Jacob Krt vlucht uit Slovenië naar Nederland, vast van plan om er een mooie toekomst uit te bouwen. Helaas, in 1947, de Volksrepubliek Joegoslavië is dan net opgericht nadat de monarchie verdwenen is, beslissen de ouders om terug te keren naar Slovenië, zeker onder stille druk van moeder die in Nederland eigenlijk nooit echt haar draai kon vinden.
Alle vijf de kinderen moeten mee maar komen terecht in een land dat ze niet kennen. Het hoeft dus geen verwondering te wekken dat een aantal kinderen, zodra ze de kans zien, opnieuw weg willen, ook als dat niet zonder risico is. Simon, Victors vader is een van hen. De vertrekgekte, zoals de auteur het noemt, werd in gang gezet door de vlucht van Jakob naar Nederland, en ze krijgt navolging in beide richtingen, telkens weer voorbij niemandsland.

Viktor vertelt ook over zijn belevenissen in Slovenië en in Nederland. Wat een schok was dat voor de kleine jongen. Afkomstig uit een streek waar hij deel uitmaakte van een familie naar een gebied waar hij niemand kent en zijn ploan moet zien te trekken. Het viel me telkens weer op omdat mijn echtgenoot net dezelfde ervaringen had, als 11-jarige jongen van Turkije naar Duitsland verhuisd, waar zijn vader toen al jaren woonde? Samen met de andere kinderen, behalve een broer. Hij verstond geen woord…. Al werd hij niet gepest als Viktor, hij had geen warme thuis, integendeel.
Toch is het niet allemaal doom and gloom, dit boek. Grappige dingen als het gebruik van verkleinwoorden, zeer herkenbaar voor mijn stadsgenoten. Antwerpenaren gebruiken voor alles een verkleinwoord.En zijn dan zeer verwonderd wanneer dat in andere talen (zoals het Frans) echt niet gedaan wordt. Verder staat hij vaak paf van d directheid van de Nederlanders. Dat begrijpen Vlamingen dan al ietsje beter, we ervaren het soms ook.
Hoe mannen naar vrouwen kijken, en omgekeerd, is soms ook verrassend. Ook dat is weer iets wat hier ten huize erg bekend voorkomt. Mijn schoonzussen en ik lagen vaak in een deuk van het lachen eens ik het Turks voldoende beheerste.
Het schrijnende vind ik dat de auteur nog altijd zoekt. Zowel in Nederland als in Slovenië. Slovenië dat niet meer het land van zijn jeugd is en Nederland dat waarschijnlijk nooit helemaal zijn land zal worden. Waar is thuis? Overal en nergens? De auteur verwerkt de geschiedenis in zijn roman, want die geschiedenis is deel van hem, een reden waarom zijn ouders en grootouders verhuisden en opnieuw verhuisden, zoekend naar het land waar het goed leven zou zijn. De landen op de Balkan zijn altijd een kruitvat geweest, daar is de geschiedenis debet aan. En dat gaat terug tot het Ottomaanse rjkk dat er honderden jaren heerste en na de eerste Wereldoorlog uiteenviel, de Habsburgers, de monarchie die vervangen werd door een Volksrepubliek. Wat een samenlevingsvorm is die blijkbaar alleen werkt met een autocratische leider.
De schrijver laat erg mooi zien hoe de beslissingen van generaties voor ons, een invloed op ons leven hebben en daardoor waarschijnlijk ook op dat van de generaties na ons.
Verhuizen is één ding, daar heb ik geen problemen mee, zolang mijn gezin mee verhuist, maar emigreren is heel wat anders. Dan weet je dat je je leven van nul moet gaan heropbouwen, je niet kunt terugvallen op de verworvenheden van ouders, grootouders en nog verdere familie. Dat lijkt mij bijzonder moeilijk.
Een prachtige roman, die de gelaagdheid van eht leven weergeeft, die laat zien dat wanneer immigranten zich -in onze ogen- vaak niet (helemaal) aanpassen dat bijlange na niet altijd onwil is maar heel vaak ook onmacht. Dat er dingen zijn die in je DNA zitten, dat je die meeneemt en wel kunt wegdrukken of verbergen maar dat die er op een bepaald moment toch altijd weer tevoorschijn komen. En dat dat ook goed is, dat dat verrijkend kan zijn voor beide partijen, wanneer die dat allebei willen.
Dit boek bracht me ertoe terug te grijpen naar de boeken van Mon Detrez, internationaal erkende autoriteit als het op de Balkan aankomt, gehuwd met een Bulgaarse dichteres. Zijn boek ‘Burenruzies op de Balkan’ verduidelijkt heel veel. En ook zijn boeken over het Ottomaanse rijk, altijd erg duidelijk geschreven, zodat het begrijpelijk is voor wie niet echt in de materie gespecialiseerd is. Hij was een bevlogen docent en dat merk je telkens weer.
Zonder aarzelen geef ik dit boek 5 sterren. Dik verdiend. Ook als je niet zo geïnteresseerd bent in de Balkan, Slovenië, of de vreselijke dingen die daar plaats vonden, ook wanneer je Kroatië alleen als prachtig vakantieland kent, ook dan is dit een dikke aanrader, want het boek gaat veel breder dan dat. Het beschrijft het niemandsland dat zo vele mensen moeten oversteken in de hoop een beter leven te vinden. Het wijst je op de moeilijkheden die dat met zich mee kan brengen en op de rijkdom die het geeft. Zoals gezegd, absolute aanrader!!!