Gewetensnood

Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, verhuizen Dietrich, Greta en hun zoontje Karl-Heinz naar Buchenwald. Dietrich is een ambitieuze SS’er en is zeer verheugd over zijn promotie tot Sturmbannführer. In het kamp is Dietrich verantwoordelijk voor de bevoorrading.

Greta kan maar moeilijk wennen. Maar gelukkig neemt een andere SS-vrouw Emmi haar onder haar hoede. Samen maken ze uittapjes met de kinderen en gaan regelmatig winkelen. Wanneer Greta eindelijk haar draai gevonden lijkt te hebben, wordt ze ziek.

Het verhaal is gebaseerd op waargebeurde feiten. Catherine Chidgey laat verschillende mensen aan het woord in haar boek, die allemaal het verhaal van het kamp, de oorlog en de ziekte van Greta op een andere manier belichten. We lezen de brieven die dokter Lenard Weber aan zijn dochter Lotte schrijft, fragmenten uit het fictieve dagboek van Greta Hahn, interviews die Dietrich na de oorlog gegeven heeft en persoonlijke verhalen van burgers van Weimar. De brieven van Lenard Weber en de dagboekfragmenten van Greta maakten de meeste indruk op me, vooral omdat ze het ziekteproces van Greta uitvoerig beschreven. Honger, geweld, mishandelingen, dwangarbeid, executies en deportaties van gevangenen verdwenen voor mij naar de achtergrond toen me duidelijk werd wat Greta mankeerde. Omdat mijn moeder, nog niet zo lang geleden, aan eierstokkanker, overleden is, was dit boek voor mij al snel geen oorlogsboek meer, maar een boek over een ernstig zieke vrouw.

Dietrich en Greta verlangen erg naar een tweede kind. Wanneer haar menstruatie uitblijft, bezoekt Greta een arts. Op aanraden van haar echtgenoot vertelt de arts haar dat ze een cyste heeft. In werkelijkheid heeft Greta eierstokkanker. Haar gezondheid gaat snel achteruit. Na het bezoek van de arts krijgt Greta pijn in haar bekken en buik en is vreselijk vermoeid. Maar als snel wordt ze vaak misselijk, neemt haar eetlust af, verliest ze gewicht en krijgt ze een opgezette buik. Tot haar grote verdriet is ze niet meer in staat om voor haar zoontje te zorgen en blijft ze een groot deel van de dag in bed liggen.

Lange tijd is Greta wat naïef over het werk van haar man en de plek waar ze woont. Emmi en Greta doen of ze nergens van afweten. Maar na verloop van tijd worden de ogen van Greta geopend. Wanneer je de cover van het boek bekijkt zie je een donker groot huis. In de deuropening staat een vrouw die naar buiten kijkt. Is het Greta die met een twijfelende en angstige blik de wereld bekijkt waarin haar man haar meegenomen heeft? Gaat ze de deur door en kiest ze voor het leven als SS ’vrouw? Of sluit ze zich de deur voor deze ideologie?

Dietrich herinnert zich een artikel in een medisch tijdschrift over een elektrisch apparaat die tumoren af zou breken. Ondanks dat de uitvinder ervan voor een kwart Joods bloed heeft, verzoekt de commandant dokter Weber zijn vrouw te behandelen. Maandenlang bezoekt Weber in het diepste geheim de villa van de familie Hahn. De bezoeken voelen voor Weber heel dubbel. Hij weet dat zijn behandelingen Greta niet kunnen redden, maar zijn eigen leven zou erdoor gespaard kunnen blijven. Weber biedt Greta hoop en een luisterend oor, waardoor Greta hem vertrouwt. Wanneer Greta haar leven voelt eindigen krijgt ze last van haar geweten en verlangt naar vergeving en hulp van God.

Ondanks dat ik al heel veel boeken over de Tweede Wereldoorlog gelezen heb, heb ik bij elk boek weer stukken die me lang bij blijven. Toen Dietrich en Greta trouwden kregen ze van de burgemeester geen mooie huwelijksbijbel cadeau, maar een luxe-exemplaar van Mein Kampf in een houten sierkistje. Toen Greta aangaf gelovig te zijn en de woorden, gebeden en gebruiken te missen, smokkelde Weber een Bijbel voor haar de villa in. Greta holde Mein Kampf uit met een mes, zodat het boek een schuilplaats voor haar Bijbel werd. Eerst choqueerde me dit; een vreselijkere bewaarplek voor een Bijbel kun je haast niet bedenken. Toen ik er langer over nadacht, zag ik er de mooie symboliek van in. Door bladzijde na bladzijde uit het boek te verwijderen en te verbranden nam Greta afstand van het gedachtegoed van de SS. Het woord van Hitler werd vervangen door het woord van God. Met een gezuiverd geweten kon Greta heengaan.